Tregime nga Përparim Hysi

Në këtë temë do keni mundësinë të lexoni disa
tregime nga shkrimtari Përparim Hysi.

Shpresoj të j'u pëlqejnë dhe juve, ashtu sikurse
më kanë pëlqyer mua.

Lexim të këndshëm.

Mallkimi i nënës
(Tregim)

"Mallkimi i nënës, të zë!"
Populli

Që mallkimi i nënës të zë, unë jo vetëm që jam i bindur, por këtë gjë e kam bërë si fakt të kryer tek të gjithë nxënësit që u kam dhënë mësim. U binda, para së gjithash, kur dajua i babait tim, i ndjeri Ismet Korita, sado i pashkollë, ishte si një enciklopedi diturie nga përvoja e jetës. Ai për çdo bisedë që bënte, nuk fliste në tym. Po tak dhe të jepte një shëmbull, ku si në pasqyrë shihje të vërtetën. Kështu ndodhi dhe për këtë mallkimin që të bën nëna. Në përgjithësi, kur vjen puna për mallkimin, thonë se i nënës nuk të zë, se ajo, sado ta nëpërkëmbësh, prapë se prapë, nuk e lëshon zemrën deri tek mallkimi. Përkundrazi, shumica janë me atë që mallkimi i babai të zë. Se ky, babai, është ca më i ftohtë se sa nëna. Po pse do merrem me supozime?

* * *

Tek rrinim në hije, një mbasdite gushti, aty mbi xhade ku ullinjtë kanë hapur krahët e tyre kilometrikë, dëgjojmë një nënë që mallkoi të birin:"Ah, mos të zëntë darka! ".
T'u bëftë në grykë! -ia ktheu mallkimit të asaj nëne, plaku Myrte Buzi. Xha Myrtoja është një plak që nga pamja më ngjet me Selam Salarinë. Aq ngjet sa, kur e shoh, them që, po të xhiroje një film për bëmat e heroit të Salarisë, merr xha Myrten dhe ke Selamin dorë me një. I shkurtër po, qylafin e bardhë me "antenë" mbi kokë po, epo çfarë tjetër duhet për të patur atë, të ngjajshmin e Selam Salarisë? Se xha Myrtoja vërtet që ka lindur dhe është plakur në Myzeqe, po prejardhjen e ka andej:nga fsharat e Tepelenës. Edhe llagapin e ka Buzi. Llagapi, - thotë xha Myrtoja, - është vula që të vihet nga je. Dhe ndaj dhe xha Myrtoja mban aso qylafi me"antenë" si në Labëri. Thirrja e lashtë e gjakut, domosdo. Pra, sa dëgjoj mallkimin nga goja e asaj nëne, xha Myrtoja, ia ktheu me mallkim. Mallikimin mallkimi e shplan, - tha. Se s'ka më keq se mallkimi i nënës, - vazhdoi ai. Ashtu është, -ia prita unë, - ulur mes një grumbulli njerëzish aty në hije. Dhe, si për të mbështetur atë që tha xha Myrtoja, fillova të tregoj këtë gojdhënë. Gojëdhëna është shumë e lashtë, por, siodoqoftë, vlera e saj është e pakompensueshme. Zura të tregoja, po vura në dukje se këtë gojëdhënë ma ka treguar dajua i babait, i ndjeri Ismet Korita. Kur po tregoja, sa zura në gojë të ndjerin, dajon e babait tim, të moshuarët luajtën nga vëndi, si shënjë nderimi për një njeri të mirë, që kish kohë që na kish lënë. Më të rinjtë as që dinin nga këto gjëra, po , sidoqoftë, pritën që t'u tregoja se çfarë më kish thënë i ndjeri mua?

* * *

Dëgjoni, - u thashë, - unë jam me xha Myrten. Mallkimi i nënës të zë. Dhe ja gojëdhëna:
Shumë kohë përpara rronte një nënë me 4 çupa. Çupat ishin merimanga, mushka, gjinkalla dhe bleta. Një ditë prej ditësh, sëmuret e ëma e çupave dhe i bën zë merimangës:-Merimagë, moj bija ime! Nëna është sëmurë dhe po i dhëmb koka. Hajde të më bësh derman. -Ou, moj mama, -ia pret merimanga. A nuk e sheh që unë po end pëlhurë? Nëna që nuk e priste këtë përgjigje, e mallkoi:-Allah, moj bijë, endshë e endshë pëlhurë dhe era të ta marrë! Dhe vërtet që "pëlhurën" e merimangës e merr era. I thotë mushkës:-Mushkë, moj bijë, nënës po i dhëmb koka. A nuk vjen t'ia mbash pak? -Mama, -ia ktheu mushka, -nuk e sheh që unë jam me barrë? -Kurrë mos pjellçë, -mallkoi e ëma. Dhe as më thoni , a pjellin mushkat? I thotë gjinkallës. Mama, -i thotë gjinkalla, - nuk e dëgjon që jam duke kënduar? -Këndofsh e këndofsh dhe plaç në vënd! -lëshoi mallkimin e ëma. Kur dëgjoi këtë të fundit, një fëmijë, ma priti:-Profesor, sa po plasi një gjinkallë tek ulliri. Njerëzit po gajaseshin se kurrë s'e kishin dëgjuar këtë histori. Pritni, u thashë, se nuk kam mbaruar. I tha bletës:-Bletë, moj bija ime, mamasë po i dhëmb koka. Ajo:-Për kokën të bën derman bleta ty. Dhe tak mori një copë basme, e futi në uthull dhe ia vuri mbi ballë. Ia mbajti një copëherë mbi të dhe, sa u tha, shkoi për së dyti, deri sa ia largoi dhimbjen. Nëna, e shëruar tanimë, i thotë:-Moj bletë, moj punëtoreja e mirë e nënes, ti që më shërove mua, paçë bekimin tim:-Që këtej e tutje "mutin" tënd ta hanë dhe njerëzit. Dhe a nuk e hamë të tërë"mutin" e bletës?
Të gjithë, gati, më duartrokitën për këtë rrëfenjë time me shumë vlerë, sidomos, për të rinjtë që xhëku nuk i dëgjojnë nënat e tyre, por xha Myrtoja, prapë ndërhyri:
-Papi qo që tregove tija kushedi se sa sene para ka ndodhur se përrallë, or tunjatjeta, dhe përralla, që thuaj ti, është si puna e atij lumit kur vjen, që sjell dhe dushk e lëpushkë. Por dëgjoni, o çuna, këtë që kam parë me sytë e mi. Se ka ndodhur në kohën e luftës. Të asaj çlirimtares, de. Tani, unë e humba rolin e ciceronit, dhe sy e vesh andej nga Xha Myrtja. Dhe filloi:-Kishim një burrë në fshat që e quanin Rexhep. Do të thoni, Rexhep kushi? Aha, llagapin nuk e jap, se nuk i pres veshin, se llagapi është vula, or çuna. THuaj ti Myrtja! Po hane bir se sa Myrte ka, qoft dhe këtu, në Mbrostar. Po kur thuaj Myrte Buzi, epo jam unë me këmbë e me duar, e me gjithë qylaf. Ndaj llagap nuk jap. E ç'ta njac? Pra qy, Rexhepi, rronte vetëm me të ëmën. Qo, e ëma, bobo se si ishte! Mos e kishe në mëhall. Shihte dy pula bashkë, tak dhe do merrte gurin t'u binte. Sherrin e kish si në majë të hundës. Piperickë nga ato qarrëset, që, po e hodhe në frasulet, të helmon. E kam njohur mirë si Rexhepin, po dhe atë noksanen. Mirë, or çuna mirë, të keqen xha Myrtja, po nënën nuk e zgjedh dot. E mirë, e keqe:e ke nënë. Do s'do, duhet ta dëgjosh. Se të ka bërë kokën. Se të ndodhë si me atë historizën që tregoi Papi pak më parëz. Eh, de , eh. Me të ëmën, Rexhepi, dhe njeri tjetër:xhin xhan. E ëma si e ëma, ta bënte borxh, or tunjatjeta. Dhe një ditë prej ditësh, e humbi ky Rexhep fukarai(se fukara në pikë ishte) dhe, frrap, i jep një fllackë surratit të jëmës. E lehtë qe fllacka, si nxitimthi, por nënës i erdhi e rëndë plumb. Ky, lumëmadhi, u tkurr si i penduar, po ku mbahej ajo? -Më rrahe, -i tha, -Rexhep? Ai nuk foli. Qe penduar sa vet e dinte. Ajo prapësi:-Më rrahe, Rexhep? Dëgjo, - vazhdoi ajo, - po të kem vdekur, do ngjallem luvgat, po nuk të mori plumbi në ballë! ! ! Rexhepi, i shkretë, doli nga terina. Se terinë kishin për strehë. Një terinë mbuluar me kashtë dhe në vënd të derës një lesë që e tërhiqnin me një zhukë nga brenda për ta mbyllur. Tregimi po bëhej interesant, se xha Myrtoja, jo vetëm tregonte shtruar dhe pa, u ngutur, por dukej po e përjetonte dhe njëherë atë ndodhi. Ndërkaq, nxorri nga xhepi i palltos kutinë e duhanit, e drodhi me nge, dhe, si e ndezi, tymosi për shtatë qejfe, vazhdoi:

* * *

Turr-vurr, turr-vurr, kaluan dhe ca sene, e ëma e Rexhepit vdiq. Qy, qyqurani, mbeti vetëm. Atje tek terina që mbyllej me lesë. Ndërkaq erdhën partizanët. Epo erdhën, mirëse erdhën. Dhe zunë e i strehuan nëpër ato shtëpitë që kishin për të ngrënë. Mos dëgjoni Papin ju që u thotë çunave se partizanët strehoehshin tek fukarenjtë. GJindja ia dha të qeshurit. *
Pse ça do hanin partizanët tek sëra ime apo tek ai, Rexhepi i terinës? E, pra, i strehuan tek zëngjinët e fshatit. Këta po i pritën. Po deshnin mos i pritnin, se dihej avazi mandejza. I pritën, i pritën, po u mbushën me palavi. Mender me morra. Po këto"me morra" e thoshin ashtu nënë gojë, se. . . , epo të keqen Myrtja, goja të bën hatanë. Se mirë ata që hoqën nga ato "palavitë"epo hallall, kur thonë, po çfarë do ti që nuk ke kokrrën e krypës, që bën berihaj. Vë tellallin kot më së koti. Se kështu, ju keqen xha Myrtja ju, na ngrihet dhe qy Rexhepi i terinës dhe mëhall për mëhall, po një muhabet:-Qenë ata partizanët nga una, po ç'e do, na mbushën me morra. Qy llaf qe ca i rëndë më atë kohë. Si të thoshe në atë kohë të"merhumit"(nënkutpo Enver Hoxhën), që partia na i mori të tëra apo na la fukara. Llafi i rëndë, or tunjatjeta. THuaj këtu e thuaj atje, dhe na shkon llafja tek shtabi. Po shtabi na paskësh patur një allçak si komisar që paska urdhëruar:-Të shkoni, ta gjeni dhe t'i jepni hakun atij, Rexhepit. Me hak, ju keqen, xha Myrtaja, po qe gjysmelekut. Pa më të erdhën dy partizanë, ashtu perënduar pa perënduar dielli, dhe më t'i thëresin me emër. -O Rexhep dil pak se të kemi një llaf. Doli qyja nga terina kur më t'ia mbajnë bamp me dy plumba"dum-dum"mu në lulez të ballit. Pra, shkurt muhabeti, e zuri mallkimi i së jëmës. Ja, për këtë trokë dheu. Tani sikur të gjithë u bindëm dhe, siç e mendoj, zor se do kishte vlerë ndonjë leksion më shumë se kjo që tregoi xha Myrtoja, ai, pra, Myrto Buzi që tani nuk rron më. Vërtet që nuk rron, por të gjithë ne që e kemi njohur, e kujtojmë si një plak të urtë e të mënçëm nga i cili kishe seç mësoje.


*treguar pas 1990-tës.

Përparim Hysi
Shtator 1992 - shtator 2009

Kur Zoti zbret e të fletë në veshë
(Tregim i vërtetë)

"Po bëre të mira, Zoti vjen e ta shpërblen"
(Popullore)

Vet kam qenë ateist. Nuk besoja në asnjë fe. Edhe tani që po plakem- ndoshta kam ditët e fundit- se, pothuajëse, po e sos çahirin tim, prapë se prapë, nuk jam ithtar i asnjë feje. Sado që nuk besoj në asnjë fe, alien nuk jam. Nuk është se kam rënë nga qielli dhe, kësisoj, en bloc, fetë janë të huaja për mua. Prindërit i kam patur të sektit bektashi dhe imegjyshe nga babai, qe dhe myhype. I bënte të gjitha ato"shartet" që ia kërkonte besimi. Babai dhe nëna, me që ikën nga Skrapari dhe u vendosën në Myzeqe, nuk kishin ku t'i praktikonin ato"sharte fetare" që kërkonte besimi i tyre dhe, kështu, që unë u rrita jashtë ndikimit të fesë. Por sado që nuk besoj në asnjë fe, kjo nuk do të thotë që të jem kundra të gjithë atyre që besojnë. Përkundrazi:respektoj çdo lloj besimi të të gjithë njerëzve. Nuk ndjej ndonjë zbraztësi të madhe në formimin tim, që nuk besoj në ndonjë fe. Se tek shikoj, shumë nga klerikët e të gjithë feve, kanë ndikuar për keq me shëmbujt e tyre. Janë qindra (mos thënë mal me dosje) që akuzojnë klerikë që kanë përdhosur tempujt e fesë. Parë me këtë sy, as që më vjen keq që nuk jam tunduar qoft dhe nga ndonjë fe e caktuar. Për shumë klerikë, të të gjithë feve, kam nderim dhe bie në gjunjë. Bie në gjunjë se ata kanë qenë modele të vërteta nga të cilët jo vetëm besimtarët, por çdo njeri ka se ç'mëson. Po t'u referohem klerikëve të vëndit tim, sado që jam prej prindërish bektashi, repsektin e madh e kam për klerin katolik. Me punën e tyre, me dijet dhe me patriotizmin apo Atdhedashurinë, ata, KLERIKËT KATOLIKË, janë të paarritshëm. Ky është një pohim që, siç mendoj, nuk duhet të jetë vetëm imi. Pse kanë qenë të tillë, ata u maskaruan dhe u martirizuan, en bloc, nga dikattura që u përmbys. Ata, KLERIKËT KATOLIKË, meritojnë një bazoreliev të madh, një si ansambël skulptural mu në mes të Shkodrës dhe jo vetëm atje. Po nuk do të kish qenë keq, që një tjetër të ngrihej në Lezhë, një në Mirditë, por dhe në ndonjë qytet tjetër të Shqipërisë. KLERIKËT KATOLIKË kanë qenë Univeristetet lëvizës kudo ku ka shkelur këmba e çdo njërit prej tyre. Para këtyre Idhujtarëve të mëdhenj e të ditur, unë, i pafe, bie në gjunjë duke ua puthur atë rubën kishtare veç e veç për diturinë dhe punën e madhe në dobi të kombit. Nuk them se klerikët e feve të tjera në vëndin tim, kanë qenë për të mos u respektuar. Jo. Edhe klerikë myslimanë, edhe katolikë, edhe bektashi apo të ndonjë sekti tjetër, kanë patur figura madhore dhe Atdhetare, por katolikët, sikur kanë ngrënnë pak bukë veç:se që të gjithë kanë qenë me shkollë të lartë dhe shkolla-nuk thonë kot:të bën njeri!

* * *

E bëra këtë digresion të gjatë, vetëm e vetëm për t'i ardhur në ndihmë, sado paksa, cilitdo prej atyre që mund të lexojnë këtë tregim të shkurtër. Unë vërtet që nuk besoj në asnjë fe, por në Zot besoj. Mendoj se ka një Zot dhe ky, Zoti, nuk është "pronë" e asnjë feje. Përkundrazi:Zoti për mua është lart dhe poshtë shikon. Sado që është i padukshëm si ajëri, ai është po kaq i domsodoshëm:si ajëri. Dhe që të bindet, sado pak, kushdo që kanë mendimin se nuk ka Zot, unë do t'u sjellë si dëshmi një ngjarje. Një ngjarje të vërtetë. Ata që e kanë jetuar ngjarjen janë shumë dhe, pothuaj, sado shumë, rrojnë që të gjithë.

* * *

Nuk jam i autorizuar prej askujt prej tyre që ta tregoj. Por aq u befasova, sa po i bie për ju, por pa emrat e atyre që Zoti "zbriti" nga lart dhe u foli në vesh.

* * *

Çifti që janë objekt i këtij tregimi, është një çift, relativisht, i ri. U martuan dhe, meqë martesa u bë në vitet e demokracisë, iu fut një biznesi të vogël. Dhe biznesi sa vinte dhe u shkonte mbarë. Kurba e fitimeve-gjithmonë me djersë të ballit dhe me ndershmëri, - sa vinte dhe ngrihej. Fitonin dhe zunë dhe po investonin. Në biznes është si të të ecë. Mvaret shumë se ku ke investuar. Qëlluan, siç duket, në shënjë dhe nuk kishte se si vinte më mbarë. U bënë emrat më të lakuar dhe, në biznesin që ngritën, punësuan mjaft njerëz të tjerë. Të gjithë të punësuarët qenë me shkollë të lartë, se dhe biznesi i çiftit qe në atë sferë, ku duhej, patjetër, shkolla e lartë. Ndërsa biznesi u shkonte mbarë, çifti, sado po kalonin vitet, nuk po bëhej me fëmijë. Një shqetësim që, ndryshe nga biznesi që shkonte mbarë, me të vërtetë zuri dhe po i stresonte. Mjetet finaciare për të bërë, edhe kurën më të avancuar mjekësore, o e kishin ata, o nuk i kishte tjetër. Dhe, sado që nuk lanë analizë e kurë pa bërë, mjerisht nuk arritën që të bëheshin me fëmijë. Sado që ky, për çiftin qe një si "ngërç", as që kishte ndonjë"krisje" apo ftohje mes tyre, për të akuzuar njërin apo tjetrin si fajtor pa faj. Kishin po atë shkuarje, po atë mbarësi në biznes dhe, veç kësaj, ata qenë nga bamirësit në zonë duke qenë donatorë me emër.

* * *

Po afrohej festa e vitit të ri. Thotë njëri prej tyre:-A e di seç do bëjmë?Do ngarkojmë makinën plot me lodra dhe t'ua çojmë si peshqesh, tek "Shtëpia e fëmijëve", se ata janë jetimë dhe të harrojnë për një çast se janë pa prindër. E thënë, e bërë:ngarkuan makinën me lodra e veshje dhe frymëm e mbajtën tek"Shtëpia e fëmijëve". Kjo shtëpi është në një rreth, komshi, me këtë rrethin ku jetonte çifti, por gjuha shkon atje ku dhëmb dhëmballa:nuk kishin fëmijë dhe menduan për fëmijtë.
Ndaluan makinën mu para "shtëpisë" dhe, me t'u marrë vesh, pse kishin ardhur, ua hapën derën dykanatësh. Erdhi kolektivi punonjës, thirrën gjithë fëmijtë dhe filloi, hapja e pakove. Ato pakot u lëshuan shesh dhe fëmijtë ngarendin të gëzuar që të merrnin secili nga një. Qe, me të vërtetë, një mjedis festiv dhe i gëzueshëm, aq më tepër kur dihen vështirësitë e shtetit për t'ua plotësuar, si duhet, të gjitha kërkesat e fëmijëve jetimë. Çifti dhe kolektivi ndiqnin si në ekran të një filmi, gazmendin e këtyre vocrrakëve në këtë det të vërtetë lodrash që as e dinin se kush ua kish bërë si dhuratë. Po, ndërsa fëmijtë të tërë shkonin e zgjidhnin dhuratat, një çupë rreth tri vjeç çapitej ngadalë dhe, ndërsa pritej që të drejtohej drejt lodrave, ndryshe nga të gjithë moshatarët e saj, vjen me çapa të ngadalshme drejt çftit të panjohur dhe burrit i drejtohet me fjalën"baba!!!". Baaaaaaaaaaaaba, ky zë ëngjëllor, patjetër që e befasoi çfitin. Burri, sakaq, e përfshiu në krah"çupën" e tij dhe, ndërsa "mamaja" mënd klithi. Qe një gjarje sa tronditëse, aq befasuese. Ba-ba!Vallë, a nuk zbriti Zoti dhe ia tha këto fjaë kaq të shtrenjat asaj çupe të vogël?Personeli, mënd ngriu, kurse"babai" nuk e lëshonte thesarin e gjetur nga dora. Mamaja u ngjit atje pas trupit të të shoqit dhe, pothuaj, me gjithë"dhuratën e madhe" të ardhur nga Zoti, dukeshin sikur qenë bërë një trup. Zunë me radhë, si babai dhe mamaja që ta puthnin çupën e vogël. Dhe thonë që nuk ka Zot!O Zot gjuajma me kokërr rrufeje këdo që të mohon!Ti je lart, o Zot, dhe i shikon të tëra. Çifti u përlot, por më shumë u përlotët personeli i "Shtëpisë së Fëmijës".

* * *

Sa çifti mori veten pas kësaj melodrame të madhe, drejtoresha, që nuk i njihte dhuruesit, pyeti:-A kini fëmijë?
-Po, - u përjgijgën të dy njëzëri. Ne kemi fëmijë. Ja, këtë, këtu.

* * *

Çifti bëri dokumentet e birësimit dhe, pasi u zbatuan të gjitha proçedurat ligjore, e bën të tyren atë çupë që burrit i thirri:baba!Ashtu i thotë dhe sot, kur çupa, së cilës në vesh i kishte folurZoti, është në klasën e parë. Është si një trëndafil i vërtetë, gazmore dhe rritet si në gji të Zotit, se dhe Zoti i dha bekimin.

Përparim Hysi

Kur nga sherri, erdhi hairi!!!
(Tregim)

Ish komandantit, poetit Ibrahim Gani!

E bleva pak belanë si me para, kur i thonë fjalës. Me që isha 60 e ca km larg shtëpisë, për t'i shpëtuar, sadopak, këtij transferimi të qëllimshëm (punë biografie), mendova që të bëja një "dredhi" të vogël: kërkova që të vija ushtar. Tri vjet e kishin shtytur ushtrinë, jo se kisha ndërhyrë unë (se kush ma vërshëllente kësaj ane?!), por qe si një ligj i panënëshkruar gjëkund: mësuesët i merrnin ushtarë me vonesë. Shkova e takova shefin e mobilizimit (njjihesha prej kohësh me të) dhe kur i thashë përse kisha ardhur, ai, sikur të më kish pritur në krahë, më tha: -Kur të sosësh në shtëpi, atje do gjeshë dhe fltëthirrjen. Dhe vërtet kështu ndodhi. Shefi i mobilizimit qe"burrë" që e mbante fjalën: me pak"nën dorë" (këtë e dinte i gjithë qyteti), ai të rregullonte sa të hapje e të mbyllje sytë, sigurisht: në një repart të "mirë". Por, të rënët nga fiku, domethënë ata që e kishin pësuar nga "bujaria" e këtij ryshfetçiu profesionist, kishn dalë në një rezultane të çuditshme: sa më shumë t'i jepje, aq më keq të degëdiste. Kush ankohej për këtë"prerje në besë", tak fillonte "alibia" e tij: - Po të kisha ngrënë, pse do të degëdisja larg? Dhe kështu e grisi karrierën deri sa doli në pension. Topat e Allemanjës të binin, s'e lëvizte njeri nga istikami.
Pse po e lakoj atë? Se historia që do të tregojë, është e lidhur me atë. Ka qenë ai protagonisti i këtij "sherri" që jehonën ia ndjeva, së pari, më 13 dhjetor 1964 dhe, së dyti, nja 6 muaj më vonë.

* * *

Fletëthirrja erdhi dhe më thoshte se më 21 dhjetor do mobilizohesha. Qeshë i martuar dhe kisha djalin 1 vjeç e gjysëm. Kështu që për dy javë që më mbeteshin, së bashku me gruan dhe djalin, nisëm që unë të përcillem me të afërmit, që, ç'është e drejta, kishin në shpërndarje pak të largët. Por në vëndet e largëta shkoja vetëm dhe më datën 13 dhjetor 1964 (kurrë nuk e harroj këtë datë dhe ka qenë ditë e dielë), së bashku me gruan e djalin kishim bujtur në derën e sime shoqe: tek vjerri. Vjerra vinte tutje-t'hu për të kënaqur dhëndërin dhe e pashë mirë, që, enkas, theri patën vënë"gjetkëz" (për t'u shëndoshur) që, ndoshta, e kishte për vit të ri. Po shkonte ora 12 e drekës dhe ndjej një zë që po më kërkonte. Dal. Shikoj një civil me biçikletë që më zgjat një fletëthirrje urgjente, me të kuqe kjo fjala"urgjente" që më urdhëronte mua, rrekrutin, që të paraqitesha pranë Degës Ushtarake!!! Kjo thirrje qe si një rrufe në qiell të kaltër, se doja dhe 8 ditë për t'u paraqitur atje. Më shkoi mëndja tek "ujku i vjetër": shefi i mobilizimit! Ai e kish bërë zullumin. Urdhëri qe i prerë dhe i hipa biçikletës sime (u them këtyre në shtëpi të vjerrit: sa të vete, sqarohem dhe erdha), dhe ndoqa korrierin e degës. Sa mbrrita atje, veshur si për dhëndërr, tak dhe u rrëfye vet shefi i degës (jo ai i mobilizimit), më tha: - Po të prisnim. Je i"nevojshëm" në një repart të"veçantë", për bicikletën, do ta çojmë ne në shtëpi dhe makina po të pret. Do presi në xhade, sa të lësh këto rroba dhe nisesh. "S e k r e t ?!!!)".

* * *

Makina ndaloi në xhade (që aty shtëpia ime nuk është larg as pesë minuta), zbrita me një frymë, ngjita shkallët e shtëpisë dhe gjeta vetëm time ëmë. Sa i thashë se për ku po shkoja, klithi sikur ndodhi ndonjë hata (po unë shkoja "sekret"!!!). Dëgjuan plakat e lagjes, kur më panë që qeshë veshur zhele-mel, kur thonë shkodranët, dhe kur panë dhe timeëmë që varej duke më puthur me lot, atëherë dhe ato u lëshuan dhe më puthën një nga një dhe të shkretat: kurrë nuk e harroj gjestin e tyre prej nënash (kush e kush kruante xhepat për t'më darovitur, mua ushtarin që po nisesha" s e k r e t"). Sekret dhe urgjent. Me asnjë të shtëpisë, veç nënës, nuk u përcolla dot. Gruaja me gjithë tim bir mbetën atje dhe nuk arrita që t'i shihja më. "S e k r e t" hesapi.
Mbritëm në të errur në Shëngjin dhe e pashë se ç'sekret qe! Nuk qe sekret, po rushfet! Rushfet i qelbur dhe i rëndë! Por vonë do t'i dilte tymi të vërtetës. Kot nuk thonë: e vëreteta zhytet, por nuk mbytet. Që reparti qe"sekret" këtë e mora vesh sa u futëm në kapanon, kur mua, "sekretmadhit" më caktuan postë të parë, para se të flinim. "Sekretet e tjera" vazhduan më vonë. Reparti futur mes pylli, sa mezi dukej dhe ditën, të jepte përshtypjen se kushedi ç'fshihej në atë repart? Në të vërtetë: asgjë sekrete! Si të gjithë repartet e tjerë. Po mua, ama, më kishin"zgjedhur": si me porosi!

* * *

Ç'e zuri të gjallin dhe nuk e hoqi. Fillova, pak a shumë, të ambientohesha dhe, për të thënë të drejtën, edhe për t'u bishtnuar pak atyre "detyrave që qenë aq sekrete". Së pari, u miqësova me oficerin. I bëja atij ditarin e stërvitjes (atë"sekretin") se kot nuk qeshë me shkollë. Kish dhe të tjerë me shkollë, po mua më ra shorti. Pak nga pak, dhe u miqësuam me oficerë dhe nënoficerë. Se dhe këta, nënoficerët, qenë hall më vete.

* * *

Kishim dy muaj që qemë mobilizuar dhe shorti, për fat të mirë, më ra që të shërbeja në baterinë pranë shtabit. Qe punë fati, krahasuar me atë baterinë mes pyllit, ishe si i përkëdhelur. Dhe këtu u hapa si kungulli që merr gardhin. jo vetëm komandantit po se po, por dhe atyre në shtab. Kur dëgjoj, tek punoja për ta, de, se në repart dot të ardhka, së afërmi, një komandant (ai i madhi fare), që andej nga paskësh shërbyer, bëka kiametin. Nuk kursen më të ndëshkuar: me oficerë e me ushtarë. Ja, kështu thoshin. Por jo vetëm kaq, por shtonin: -Ka bërë kiametin andej nga ka gjetur, por ta provoj me na? Kur them na, e kam fjalën se këta"na", na ishin nga ato anë që të merrnin gjak në vetull, dhe nuk lejonin që komandanti që pritej të vinte, t'i ndëshkonte: se qenë burra dhe nuk qenë pula. Njëri thoshte: -Për ideal (kuptohet të partisë, de!), t'më ofendoi mua, ia hedh trutë në hava. Tjetri ca më keq (repart "trimash", or tynjatjeta!!!) dhe unë"sekreti" plasa dhe një ditë thashë: -Ore unë ushtar jam, por dhe unë ia hedh trutë në hava! Zjarr për zjjarr! Ha-ha bëjnë kurshqit, ha-ha dhe nusja! Për t'u treguar i ndershëm: ia bëmë atij komandantit të "tmerrshëm" kurrizin copë. Ta provonte njëherë? Apo nuk qemë en grup! Oficerë, po se po, por dhe unë"sekreti". Pse bukën thatë e haja unë?

* * *

I "tmerrshmi" mbrriti. Qe si suferinë!Murrlan apo nuk di seç të them. Ne si bateri në stërvitje rreshtore. Në krye qe një nga"na" me gradën kapiten i parë, i "tmerrshmi" major. Major po qe më i madhi ushtarak në zonë dhe dërgonte në garnizon të gjithë vartësit e vetë(këta "na", po për ushtarët cilido nga eprorët i dënonte). Vjen ky majori në fushën e stërvitjes dhe komandanti i paraqiti forcën.
Majori: -More abrash kështu e bën stërvitjen ti!!! (unë po kur t'i hidhet në kokë ky se është nga ata"na", de). Hiç. As gëk as mëk. Më tej majori e rriti tonin dhe nja dy oktavë, po "na" kishte vdekur. Suferina ua bëri "nave" tetë me dy. Lëvizte vëndi ku shkelte ai. Oficerët (ata trimat, de) bëheshin miza kuajësh. A kini parë qetë kur i ha zegali në behar! Unë"sekreti" plasa nga e keqja.

* * *

"Suferina" më kish parë që sillesha rrotull shtabit dhe se paska pyetur për mua. Kur e shoh përballë, marr drejtqëndrim, sipas rregullores, por ai jo që nuk ma vërshëlleu, por më tha: -Ore akademik, pse kështu nderohet? Do të fus në burg! Epo bela e madhe: unë me grurë, ai me gurë. Të nesërmen, prapë në stërvitje. "Suferina" mbrriti. A kini parë zhgabonjën që lëshohet pingulthi mbi prenë e vetë, dhe ky kështu u lëshua mbi atë"na" që të merrte gjak në vetull.
Trimit iu këput koka. Sa iku"suferina", iu afrova kapitenit të parë dhe i them: -Ore, por thyeja në sy të ushtarëve njëherë kur të ofendon, se vij unë si dëshmitar!
Ai"na": -Ia rregulloj në organizatë të partisë unë, atij "delenxhiu"! Epo u pa puna: më së fundi ky"na" dhe të tjerë si ai do ta bëjnë fërtele në organizatë të partisë dhe do t'i bjerë hunda përdhe. Të shohim, mandej, do jetë suferinë më? Kur pyes një kapter baballëk, komunist ky, se si ai bën atij, të tmerrshmit në organizatë, më thotë: - I ka hangër të gjallë, or ti. Të tanë si lepuj! E, pikë e zezë. I ziu"sekret" që shpresonte.

* * *

12 shkurt 1964. Qe ditëlindja e minstrit të mbrojtes, dhe këtë ditë bëmë betimin. "Akademik!", - më përkëdheli i "tmerrshmi", me shërbim i pari se je me shkollë. 30-vjet kishte pa rënë borë në Shëngjin dhe darkën kur mora unë shërbimin (epo kot s'qeshë "sekret"), bora kish mbuluar dynjanë. Unë me pushkë në krah vigjëloja në errësirë. Të nesërmen kur Shëngjini qe mbuluar si kurrë ndonjherë me një gunë të vërtetë bore dhe ne po soditnim këtë peizazh aq të bukur, befas drejt repartit vjen një "xhip" i zi ushtarak dhe, pa pritur dhe kujtuar, zbret një gjeneral. Sa hedh sytë, e njoha: qe kushëri im që ishte gjneral në Minsitrinëe Mbrëndëshme. Kish qenë me shërbim në Lezhë dhe, nga që me babanë tim kishin shkuarje, erdhi dhe më takoi. Në fakt, u gëzova. Por"suferina", sado që e pa kush më takoi, as që deshi t'ia dinte. Gjenerali ndënji një copëherë me mua dhe iku. Të gjithë kujtonin se tani e tutje, për mua do vini ditë të mira;se unë "sekret", gjenerali, gjeneral dhe lum unë.

* * *

Mars. U zura me një nga ata"na". Jo vetëm u zura, por isha gati ta haja me dhëmb. Ky vrap dhe më raportoi tek "suferina". Sa po hyja në kapanon, kur dëgjoj telefonistin që kish marr urdhër që unë të paraqitesha tek i madhi: "Suferina". Ai "na" priste atje. Trokita dhe, sa hyra, "suferina" shpërheu: -More "akademik", çfarë kujton ti se të erdhi ai gjenerali X... dhe dashke mos zbatosh urdhërin e oficerëve ti? Do të fus në burg si i padisiplinuar dhe, sa të dalësh nga dënimi, drejt e në punime operative!- e gjithë kjo ligjëratë me një ton të rëndë: prej suferine!
Unë: - Së pari, nuk jam akademik. Gjeneralin nuk ke punë ta zësh në gojë, se ai nuk hynë fare këtu, dhe, së treti, ky që ankohet për mua, nuk ka fare të drejtë.
Dhe zura të shpjegohesha. E pashë që po"thyhej" dhe po hynte në "lëkurën" time. Raportuesi, kur e pa që nuk po i merrte ujë më lopata, para fakteve të vërteta, atëherë hodhi gurin e fundit:
-Shoku Komandant, - foli, - ky, ushtar Hysi, ka thënë për ty, që po t'më ofendoj komandanti, unë ia hedh trutë në hava!!!!
-Siiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii, - ulëriu "Suferina"? , për muaaaaaaaaaa!
-Po. Po. Për ideal të partisë!-u betua"na!!!"
-Më ke sharë apo jo? -pyeti si një britmë lufte.
-Të kam sharë, - pohova unë, - por kjo ka ndodhur, kur ju nuk kishit ardhur, para dy muajësh, dhe ky vjen dhe të thotë sot.
-Kur? Kur?
-Para dy muajësh
-More qeroz i mutit (se qeroz qe me të vërtetë), pse sot u kujtove ti të vish e të më thuash? Përjashta dhe mos të shoh bojën!-bërtiti sa me zë që kishte. Mua më tha: -Bjemë dorën se qenke trim!

* * *

Pas kësaj përplasjeje të fortë, me "suferinën" u bëmë miq. Nuk zgjati shumë pas këtij sherri dhe një mbrëmje më thirri: - Nga sot do filosh në zyrën sekrete. Pra, më së fundi, unë "sekreti" fillova në zyrën sekrete. Kur hyra atje, pashë dhe organikën e ushtarëve nga Fieri. Qemë 14 fierakë. Emrat e tjerë kishin të dhëna të plota dhe nga biografitë dhe, në fund, shënuar me laps, unë"sekreti". Rysheftçiu për t'i bërë nder ndokujt, prishi emrin e 14-të dhe shënoi timin me laps. Puna nuk e priste, për të shkruar të dhënat. Në biografi kish shkruar vetëm kaq. Është i nipi i gjeneral X... Nuk kish"pasaportë" më të fortë se kaq. Gjeneralin nuk e kisha xhaxha. Xhaxhanë ma kishin pushkatuar partia dhe unë kurrë nuk mund të hyja në "zyrën sekrete" pa këtë"pasaportë garancie" qoft dhe me laps, por dhe pa u zënë me atë"na". Suferina qe trim dhe, sado që shpërthente si tufan, me zëmër qe babaxhan dhe aq racional sa nuk ia gjeje shokun. Edhe sot"Suferinën" e kam mik. Ai është autor i 10 librave me poezi dhe ka shkruar dhe një libër për"puçistin" Gjeneral Leitnat Hito Çako!


Përparim Hysi