Portali
nga Zhan le Ron D'ALAMBER
Zhan le Ron D'ALAMBER filozof franc, fizikan dhe matematikan (1717-1783). Per shkak te talentit te rralle per matematike ne moshen 23 vjecare u pranua anetar i Akademise se shkencave te Frances. Shpirt i pavarur, i cili ne filozofine e tij bashkon disa tendenca karakteristike te ilumi-nizimit. D'A. i kushtohet shkences dhe me kete behet sipas fjaleve te tij pikerisht «skllav i lirise se vet». eshte pionier i shume shkencave ekzakte te shekullit XVIII. D'A. shtroi dhe zgjidhi disa ceshtje jashtezakonisht te rendesishme fizike, astronomike, matematike dhe te tjera (ekuacioni diferencial per vibracionin e telit, precesioni dhe mutacioni ne astronomi). eshte nje nga bashkepunetoret kryesore te perhershem te enciklopedise dhe autor i vepres se njohur Shqyrtimet hyrese ne Enciklopedi, ne te cilen jep nje paraqitje te permbledhur dhe te qarte te parimeve themelore te filozofise se tij. Sic ben pak ose me te madhe tere iluminizmi, edhe filozofia e D'Alamberit perpiqet te hedhe poshte cdo metafizike, duke iu drejtuar pervojes si te vetmit burim adekuat te njohjeve tona. «Te gjitha diturite tona te drejtperdrejta reduktohen ne ato qe i marrim nepermjet shqisave; nga kjo del se ne per te gjitha idete tona u detyrohemi ndijimeve». Ne frymen e tendencave te shekullit te ri D'A. e redukton detyren themelore te filozofise per zgjidhjen e ceshtjeve gnoseologjiko-teorike, sepse gnoseologjine, kete «fizike eksperfmentale te shpirtit» e konsideron disipline themelore filozofike. Me vone shprehen me shume elementet agnostike dhe orientimi pozitivist-scientist i gjithe filozofimit te tij i cili manifestohet ne «metoden e re». Kjo metode eshte antispekulative, empirike dhe natyrore-shkencore: parimi i kauzalitetit behet parim suprem. Filozofia nuk eshte shkence mbi substancen ose mbi parimet e pergjithshme te qenies, por aplikimi i mendjes mbi sendet e ndryshme te vecanta, mbi faktet e pervojes. Pikerisht kjo metode duhet te siguroje bazat e pergjithshme gnoseo-logjikoteorike per te gjitha shkencat e vecanta.
Ne Shqyrtimin hyres te tij, D'A. studion kushtet e lindjes se shkences dhe konsideron se keto, ne themel, korrespondojne me shtimin e nevojave njerezore sikurse edhe me kujdesin e njeriut per veteekzistim. Te gjitha diturite i ndau ne 3 grupe te medha, te cilat u pergjigjen tri aftesive te njeriut: kujteses i pergjigjet historia, arsyes filozofia, kurse imagjinates shkathtesite e bukura.
Iluminist, mirepo edhe shkencetar i kabinetit, doktrina abstrakte scientiste e te cilit nuk ka fituar popullarizim te gjere, empirist dhe agnostik qe nuk arrijti te kapercente dualizmin e themelte te filozofise se shekullit te ri, D'A. eshte perfaqesues tipik i atyre rrymave te shumellojshme dhe te pasura ne mendimin francez per shkak te cilave, pa marre parasysh te gjitha kundertheniet ideore dhe reale e quajten shekullin ne te cilin jetoi «shekull filozofik».
Veprat kryesore: Traite de dyna-mique (1743); Discours preliminaire de L'Encyclopedie (1751) Melanges de litterature, d'histoire et de philo-sophie (1752); Essai sur les elements de philosophie (1759).
Zhan le Ron D'ALAMBER filozof franc, fizikan dhe matematikan (1717-1783). Per shkak te talentit te rralle per matematike ne moshen 23 vjecare u pranua anetar i Akademise se shkencave te Frances. Shpirt i pavarur, i cili ne filozofine e tij bashkon disa tendenca karakteristike te ilumi-nizimit. D'A. i kushtohet shkences dhe me kete behet sipas fjaleve te tij pikerisht «skllav i lirise se vet». eshte pionier i shume shkencave ekzakte te shekullit XVIII. D'A. shtroi dhe zgjidhi disa ceshtje jashtezakonisht te rendesishme fizike, astronomike, matematike dhe te tjera (ekuacioni diferencial per vibracionin e telit, precesioni dhe mutacioni ne astronomi). eshte nje nga bashkepunetoret kryesore te perhershem te enciklopedise dhe autor i vepres se njohur Shqyrtimet hyrese ne Enciklopedi, ne te cilen jep nje paraqitje te permbledhur dhe te qarte te parimeve themelore te filozofise se tij. Sic ben pak ose me te madhe tere iluminizmi, edhe filozofia e D'Alamberit perpiqet te hedhe poshte cdo metafizike, duke iu drejtuar pervojes si te vetmit burim adekuat te njohjeve tona. «Te gjitha diturite tona te drejtperdrejta reduktohen ne ato qe i marrim nepermjet shqisave; nga kjo del se ne per te gjitha idete tona u detyrohemi ndijimeve». Ne frymen e tendencave te shekullit te ri D'A. e redukton detyren themelore te filozofise per zgjidhjen e ceshtjeve gnoseologjiko-teorike, sepse gnoseologjine, kete «fizike eksperfmentale te shpirtit» e konsideron disipline themelore filozofike. Me vone shprehen me shume elementet agnostike dhe orientimi pozitivist-scientist i gjithe filozofimit te tij i cili manifestohet ne «metoden e re». Kjo metode eshte antispekulative, empirike dhe natyrore-shkencore: parimi i kauzalitetit behet parim suprem. Filozofia nuk eshte shkence mbi substancen ose mbi parimet e pergjithshme te qenies, por aplikimi i mendjes mbi sendet e ndryshme te vecanta, mbi faktet e pervojes. Pikerisht kjo metode duhet te siguroje bazat e pergjithshme gnoseo-logjikoteorike per te gjitha shkencat e vecanta.
Ne Shqyrtimin hyres te tij, D'A. studion kushtet e lindjes se shkences dhe konsideron se keto, ne themel, korrespondojne me shtimin e nevojave njerezore sikurse edhe me kujdesin e njeriut per veteekzistim. Te gjitha diturite i ndau ne 3 grupe te medha, te cilat u pergjigjen tri aftesive te njeriut: kujteses i pergjigjet historia, arsyes filozofia, kurse imagjinates shkathtesite e bukura.
Iluminist, mirepo edhe shkencetar i kabinetit, doktrina abstrakte scientiste e te cilit nuk ka fituar popullarizim te gjere, empirist dhe agnostik qe nuk arrijti te kapercente dualizmin e themelte te filozofise se shekullit te ri, D'A. eshte perfaqesues tipik i atyre rrymave te shumellojshme dhe te pasura ne mendimin francez per shkak te cilave, pa marre parasysh te gjitha kundertheniet ideore dhe reale e quajten shekullin ne te cilin jetoi «shekull filozofik».
Veprat kryesore: Traite de dyna-mique (1743); Discours preliminaire de L'Encyclopedie (1751) Melanges de litterature, d'histoire et de philo-sophie (1752); Essai sur les elements de philosophie (1759).