Ismail Kadare, shkrimtari epope i Shqiptarëve...

Ismail Kadare, shkrimtari epope i shqiptareve...

Kandidati per çmimin Nobel ne letersi, ne 72-vjetorin e lindjes.
Gjithcka per penen e vyer shqiptare qe perkthehet ne dhjetera
vende te botes Ismail Kadare, nje nder shkrimtaret me te medhenj
te letrave shqipe, kandidat i cmimit Nobel ne letersi, lindi me 28 janar
te vitit 1936 ne Gjirokaster.
Ai eshte autor i romaneve "Gjenerali i ushtrise se vdekur", i perkthyer
te pakten ne tete gjuhe te botes, "Muzgu i perendive te stepes",
"Koncert ne fund te dimrit", dhe i nje serie vjershash, permbledhjesh,
novelash dhe poezish. Kadare eshte nderuar me titullin e larte "Nderi i Kombit",
ndersa ben pjese ne Akademine Franceze nder 12 anetare-shok te huaj
te kesaj Akademie, apo edhe i Akademise se Berlinit.
Kadare kaloi femijerine ne qytetin e gurte te Gjirokastres dhe jeta mitike
qe ofron ky qytet duket se la gjurme te thella ne gjithe jeten dhe krijimtarine e tij.
Shkollen e mesme e kreu ne gjimnazin "Asim Zeneli".
Me pas kreu studimet e larta ne Fakultetin e Historise e te Filologjise
ne Universitetin e Tiranes, pastaj ne Institutin "Gorki" te Letersise Boterore ne Moske.
Kadareja ka punuar ne gazeten "Drita", e me pas drejtoi revisten "Les letres albanaises".

Pergjithesisht vepra e Kadarese eshte e sunduar prej mitit te se shkuares,
evokimit te lavdise se dikurshme. Kadare synon ta cliroje njeriun shqiptar
prej akuzash qe e kane ndjekur nder shekuj, duke perfshire akuzen si popull
i lindur me instinktin e luftes dhe te mercenarizmit, binjak me armen dhe peng i saj.
Raporti midis jetes dhe vdekjes, midis te gjalleve dhe varreve, midis brezit qe shkoi
dhe atij qe vjen, nje nga raportet me thelbesore te qenies njerezore, perben nje
rregullator te mbifuqishem te gjithe yllesise se veprave te Kadarese.
Synimi paresor i cdo letersie serioze qe te qendroje mbi kohen dhe hapesiren zuri
vend kryesor qe te romani "Gjenerali i ushtrise se vdekur".

Sa shume i perkthyer?!

Vepra e Ismail Kadarese eshte perkthyer ne 32 gjuhe te huaja, duke arritur
keshtu nje rekord te perhapjes ne tere boten e qyteteruar.
Ne fushen e prozes, Ismail Kadare ka levruar tregimin, novelen dhe romanin.
Prozen e tij e karakterizojne pergjithesimet e gjera historiko-filozofike,
subjekti i ngjeshur dhe mendimi i thelle i shprehur shpesh me ane te
paraboles, mbi bazen e asociacionit apo te analogjive historike.
Ideja e romanit "Gjenerali i ushtrise se vdekur" (1964) eshte shpirti
liridashes i popullit shqiptar.
Temen e shpirtit te pamposhtur te shqiptareve neper shekuj autori e trajtoi
edhe ne romanin Keshtjella (1975).
Ne romanin "Kronike ne gur" (1970) Kadare kritikoi psikologjine provinciale ,
nderkohe qe probleme te rendesishme te historise jane trajtuar edhe ne
permbledhjet me tregime e novela "Emblema e dikurshme" (1977),
"Ura me tri harqe" (1978) dhe Gjakftohtesia (1980).

E vecanta e tij, kendveshtrimi...

E vecanta e Ismail Kadarese shfaqet sidomos ne trajtimin, nga nje
kendveshtrim i ri, i temes historike dhe ne tingellimin e mprehte aktual
qe eshte i afte t'i jape asaj.
Nje nga krijimet me te shquara te Ismail Kadarese dhe te te gjithe letersise
se re shqiptare eshte romani "Dimri i madh" (1977).
Veprat me te mira te Ismail Kadarese jane perkthyer ne shume gjuhe te
botes dhe jane pritur shume mire nga publiku lexues.
Por edhe poezia e Ismail Kadarese eshte nje prej zhvillimeve me novatore
ne vjersherimin shqip gjate nje gjysme shekulli.
Ajo shprehu vendosmerine e shkrimtareve te brezit te viteve '60 per te
realizuar qellime estetike te ndryshme prej paraardhesve.


Fillesat epiko-lirike...

"Frymezime djaloshare" (1954), "Enderrimet" (1957), "Enderr industriale"
(1960), "Shekulli im" (1961), "Poeme e blinduar" (1962), "Perse mendohen
keto male" (1964), "Shqiponjat fluturojne lart" (1966), "Motive me diell"
(1968), "Koha" (1976), "Shqiperia dhe tri Romat", perbejne titujt kryesore
te vepres poetike te Kadarese.
Ismail Kadare, ne periudhen e pare te krijimtarise se tij, u terhoq pas
poemes epiko-lirike. Ne prirjen e pergjithshme ai nuk u shkeput prej frymes
monumentalizuese te poezise se meparshme, por e kushtezoi kete me tipin
e njeriut shqiptar, te historise se tij kombetare, te fatit te tij neper shekuj.
Thuajse ne te gjitha poemat e shkruara ne vitet '60 -'70 ka nje gershetim
te mjeteve te reja te te shprehurit me menyren tradicionale te te
veshtruarit te jetes dhe te historise.

Poezi e qarte, pa ekuivoke...

Poezia e Kadarese, ndryshe prej prozes se tij, eshte pergjithesisht e qarte,
pa ekuivoke, shpesh marciale, thuajse perhere optimiste.
Ajo, ne kritiken zyrtare, eshte pritur si pasurim problematik i poezise
shqipe, vecanerisht me temen e qendreses shumeshekullore te popullit
shqiptar ne rrugen e tij te gjate te historise.
Poezia e tij eshte poezi e sfidave te medha shqiptare. Ajo eshte e
pershkuar nga qendrimi hyjnizues ndaj historise kombetare, ndaj lavdise
se tyre, ndaj tokes se te pareve, ndaj gjuhes shqipe.

Qendresa hyn ne poezine e Kadarese qysh prej koherave antike, deri ne
periudhat me te aferta te historise.
Vecmas ajo lidhet me "motin e madh", te epokes se Gjergj Kastriotit.
Por Kadare hyjnizoi nje periudhe me te hershme se kjo, qe ishte mitizuar
me heret prej Rilindjes Kombetare: periudhen e humanizmit evropian (sic
mendon shkenca e historise, kjo periudhe e gjeti Shqiperine ne te njejten
shkalle zhvillimi me anen tjeter te Adriatikut), e cila pati shprehjen e saj dhe
ne njeriun dhe qyteterimin shqiptar.
Poema epiko-lirike shqipe arriti nje nivel te larte afirmimi me vepra te tilla te
I. Kadarese, si "Perse mendohen keto male" dhe "Shqiponjat fluturojne
lart", pastaj me "Shekulli i 20-te", "Poeme e blinduar", "Shqiperia dhe tri
Romat" e vepra te tjera.



Edhe abstraksion...

Poezia e Kadarese eshte e prirur drejt sintetizmit dhe bstraksionit.
Ne kete cilesi poezia e Kadarese te sjell ndermend vjersherimin e Migjenit. Sintetizmi shfaqet ne mungesen e cfaredo subjekti apo elementi te subjektit.
Poemat e Kadarese, pergjithesisht poezia e tij, jane art mendimi, pa
elemente te rrefimit (narracionit). Si te tilla, si poema mendimi, ato ofrojne
shumesi leximesh, ne kohe dhe ne mjedise te ndryshme.
Gjithashtu poezia intime e Kadarese pershkruhet nga malli per qytetin e
lindjes, per njerezit qe lane gjurme ne femijerine e tij, per atdheun kur
ndodhet larg tij, per kohen studentore, vajzat dhe rruget e Moskes kur
eshte ne atdhè dhe mbi te gjitha, per vajzen qe le gjurme ne shpirtin e tij,
por qe pergjithesisht ndodhet larg.



Protagonist dhe ne jeten politike...

Eshte fakt qe Kadare ka qene dhe eshte protagonist i jetes politike dhe i
mendimit te vendit qysh prej viteve '60.
Edhe pse ne fund te vitit 1990, Kadare u largua se bashku me familjen ne
Paris, ai mbajti lidhje me Shqiperine. Ai eshte nje nga personalitetet me te
shquara te kultures shqiptare, ambasador i saj ne bote, eshte shkrimtari
qe i ktheu mitet legjendare ne realitet, shkrimtari qe beri histori prej
prehistorise; pa rene ne kunderthenie me vetveten dhe gjykimin modern,
ai arsyetoi estetikisht ne menyre te perkore dhe per kohen absolute.
Ne Shqiperine e ndodhur ne udhekryq vepra e Kadarese ka qene dhe
mbetet nje shprese apo nje ogur i bardhe per te.
Ismail Kadare eshte autor i shume veprave ne poezi e proze, laureat i
shume cmimeve kombetare, kandidat i cmimit Nobel per shume vite me
radhe, anetar i Akademise se Shkencave te Shqiperise dhe Anetar i
Akademise Franceze te Shkencave Morale.

Vepra te Kadarese:

-Frymezime djaloshare - 1954

-Shekulli im - (1961)

-Gjenerali i ushtrise se vdekur - roman- 1963

-Perse mendohen keto male - 1964

-Dasma - 1968

-Motive me diell - (1968)

-Keshtjella - roman - 1970

-Kronike ne gur - roman - 1971

-Koha (1976)

-Dimri i madh - roman - 1977

-Ura me tri harqe - 1978

-Prilli i thyer - 1980

-Gjakftohtesia - permbledhje novelash - 1980

-Koha e shkrimeve - 1986

-Koncert ne fund te dimrit - 1988

-Vepra Letrare - 1981-1989

-Dosja H - 1990

-Piramida - 1992

-Shqiperi - 1995

-Pallati i endrrave - 1996

-Dialog me Alain Bosquet - 1996

-Spiritus - roman- 1996

-Kusheriri i engjejve - ese- 1997

-Poezi - 1997

-Kombi shqiptar ne prag te mijevjecarit te trete - ese- 1998

-Tri kenge zie per Kosoven - triptik - 1998

-Ikja e shtergut - tregim - 1999

-Qorrfermani - roman - 1999

-Vjedhja e gjumit mbreteror - tregime - 1999

-Ra ky mort e u pame - ditar per Kosoven, artikuj, letra - 2000

-Kohe barbare (Nga Shqiperia ne Kosove) - biseda - 2000

-Breznite e Hankonateve - 2000

-Bisede permes hekurash - 2000

-Elegji per Kosoven - 2000

-Lulet e ftohta te marsit - roman - 2000

-Unaza ne kthetra - 2001

-Eskili, ky humbes i madh - 2001 (ribotim)

-Qyteti pa reklama - roman - 2001

-Jeta, loja dhe vdekja e Lul Mazrekut - roman - 2002

-Pasardhesi - roman - 2004

-Identiteti evropian i shqiptareve - 2006

-Hamleti, princi i veshtire - Sprove – 2006


Marre nga: Koha Jone