Çfarë është Demokracia?!

Çfarë është Demokracia?!

Jetojmë në një kohë kur thirrja për liri dhe demokraci jehon në mbarë rruzullin tokësor. Evropa Lindore i flaku qeveritë totalitare pothuajse gjysëm shekullore, ndërsa republikat e ish Bashkimit Sovjetik po luftojnë për zëvendësimin e regjimit komunist gati 75 vjeçar me një rend të ri demokratik, të cilin nuk kanë pasur kurrë mundësi ta gëzonin më parë. Por drama që rrethon ndryshimet e jashtë-zakonshme politike në Evropë, errëson shkallën e lartë në të cilën shpresa e demokracisë ka mobilizuar popujt kudo në botë. Amerika e Veriut dhe e Jugut sot përbëjnë praktikisht një hemisferë ku ka triumfuar demokracia; Afrika po përjeton një epokë të paparë reformash demo-kratike; në Azi ka hedhur rrënjë një proces i ri e i gjallë demokratizimi.
Një dukuri e tillë me përmasa botërore përgënjeshtron pretendimet e skeptikëve sipas të cilëve demokracia e sotme liberale përbën një produkt unik perëndimor që nuk mund të mbartet me sukses në shoqëritë joperëndimore. Në një botë ku demokracia po zbatohet në vende kaq të ndryshme si Japonia, Italia dhe Venezuela, institucionet demokratike mund të pretendojnë me të drejtë se simbolizojnë aspiratat njerëzore të mbarë botës për liri dhe vetëqeverisje.Shtëpia e Lirisë (Freedom House), organizatë kërkimore me qendër në Amerikë, boton një raport vjetor në të cilin përcaktohet shkalla e lirisë politike dhe e të drejtave civile për çdo shtet — dy kritere bazë për demokracinë. Në vitin 1990, Shtëpia e Lirisë arriti në përfundimin se 61 prej 167 shteteve sovrane të botës, ku jeton 39% e popullsisë së saj, ishin plotësisht të lirë. Megjithatë edhe kjo shifër sot është e vjetëruar. Ajo nuk pasqyron shtrirjen e plotë të revolucio-neve demokratike në Evropën Lindore, duke përfshirë edhe ribashkimin e Gjermanisë; ndry-shimet revolucionare që përfshinë republikat e ish Bashkimit Sovjetik; vendosjen e qeverive të zgjedhura nga populli në vende të tilla si: Nikaragua, Panamaja, Namibia dhe shtetet baltike; dhe planet për rivendosjen e demokracisë në Nigeri. Për më tepër, era e demokracisë vazhdon të fryjë nga Mongolia në Taivan, ndërsa në Afrikë nga Senegali, Gaboni e Kongoja deri në Angolë, madje edhe në Afrikën e Jugut.
Megjithatë kjo dallgë lirie që vihet re gjatë dhjetëvjeçarit të fundit, nuk përbën kurrsesi garanci për suksesin e saj përfundimtar. Çester E. Fini i Ri, profesor i arsimit dhe i politikës shtetërore në Universitetin e Vanderbiltit dhe drejtor i Rrjetit të Përsosmërisë Arsimore (Educational Excellence Network), duke iu drejtuar një grupi arsimtarësh dhe zyrtarësh qeveritarë në Managua të Nikaraguas ka thënë: «Është më se e kuptueshme që populli, për nga natyra, parapëlqen më shumë lirinë sesa shtypjen. Por kjo nuk do të thotë se sistemet politike demokratike mund të krijohen dhe të mbrohen vetë për një kohë të gjatë. Përkundrazi, ideja e demokracisë është e qëndrueshme, por zbatimi i saj është i pasigurt.»
Në ditët tona, interesat demokratike po përtërihen, por po t'i hedhim një vështrim rrjedhës së gjatë të historisë njerëzore që nga Revolucioni Francez në fund të shekullit XVIII deri në krijimin e regjimeve njëpartiake në mesin e shekullit XX, do të vërejmë se numri i demokracive ka qenë i vogël dhe pjesa më e madhe e tyre ka qenë jetëshkurtër. Një fakt i tillë nuk duhet të shkaktojë pesimizëm dhe dëshpërim, por duhet të shërbejë si nxitje. Dëshira për liri mund të jetë në natyrën tonë, ndërsa praktika e demokracisë duhet mësuar. Nëse çelësi i historisë do të vazhdojë të hapë dyert e lirisë dhe të mundësive për ta vendosur atë — kjo varet nga përkushtimi dhe mençuria e mbarë popullit vetë, dhe jo nga ligjet e hekurta të historisë; sigurisht as edhe nga dashamirësia me të cilën paraqiten disa udhëheqës të vetëzgjedhur.
Ndryshe nga sa mund të mendohet, një shoqëri demokratike e shëndoshë nuk është thjesht arenë ku individët luftojnë për realizimin e qëllimeve të tyre vetjake. Demokracia lulëzon atëherë kur për të kujdesen qytetarë që janë të gatshëm, që me lirinë e fituar me sakrifica, të marrin pjesë në jetën shoqërore duke shprehur mendimet e tyre në debate; duke zgjedhur përfa-qësues që e kanë treguar veten të denjë me veprimet e tyre; dhe duke pranuar nevojën e tolerancës dhe të kompromisit në jetën shtetërore. Shtetasit e një vendi demokratik gëzojnë të drejtën për liritë e individit, por ata mbajnë gjithashtu edhe përgjegjësinë që u takon për ndërtimin e një të ardhmjeje që do të vazhdojë të mbështetet në vlerat themelore të lirisë dhe të vetëqeverisjes.

Përkufizimi i demokracisë
Qeveria e popullit

Fjala «demokraci» njihet nga të gjithë, megjithatë demokracia është një koncept që akoma keqkuptohet dhe shpërdorohet në një kohë kur regjimet totalitare dhe diktaturat ushtarake të ngjashme me to, janë përpjekur të fitojnë mbështetjen e popullit, duke i ngjitur vetes etiketa demokratike. Të frymëzuar nga forca e ideve demokratike, vullneti dhe mendja njerëzore kanë gjetur shprehje të thellë nxitëse në histori: nga Perikliu në Athinën e lashtë deri tek Vaclav Haveli në Çekosllovakinë e sotme; nga Deklarata e Pavarësisë e Tomas Xhefërsonit më 1776 deri tek fjalimet e fundit të Andrej Sakarovit më 1989.
Në fjalor jepet ky përkufizim për demokracinë: «qeverisje nga populli, ku pushteti më i lartë i takon popullit dhe ushtrohet drejtpërsëdrejti prej tij ose prej përfaqësuesve të zgjedhur prej tij sipas një sistemi të lirë elektoral.» Sipas Linkolnit, demokracia është qeveri «që i përket popullit, del nga populli dhe i shërben atij.»
Fjalët «liri» dhe «demokraci» përdoren shpesh në vend të njëra-tjetrës, por ato nuk janë sinonime. Demokracia nuk është vetëm një sistem idesh dhe parimesh mbi lirinë, por përbën gjithashtu një sërë praktikash dhe mënyrash veprimi që kanë marrë formë në rrjedhën e gjatë, dhe shpeshherë të ndërlikuar, të historisë. Me pak fjalë, demokracia është institucionalizimi i lirisë. Mbi këtë bazë mund të përcaktohen parimet themelore të një regjimi kushtetues, të cilat i kanë qëndruar kohës, si edhe të drejtat e njeriut dhe barazia përpara ligjit, pa të cilat një shoqëri nuk mund të quhet demokratike.
Demokracia mund të jetë dy llojesh: demokraci e drejtpërdrejtë dhe demokraci me përfaqësim. Në një demokraci të drejtpërdrejtë, çdo shtetas mund të marrë pjesë në nxjerrjen e vendimeve shtetërore, pa ndërmje-tësinë e zyrtarëve të zgjedhur apo të emëruar. Shihet qartë se një sistem i tillë është shumë i volitshëm, pasi numri 1 individëve që marrin pjesë në të, është relativisht i vogël, si për shembull në një organizatë të një bashkësie, në një këshill fisnor ose në një degë lokale të një sindikate, ku anëtarët mund të mblidhen në një dhomë të vetme për të diskutuar problemet dhe për të marrë vendimet me konsensus ose shumicë votash. Athina e lashtë, vendi i parë demokratik në botë, arriti të zbatonte demokracinë e drejtpërdrejtë me një asamble të përbërë nga 5000 deri 6000 anë-tarë — ndoshta numri më i madh i anëtarëve që mund të mblidhen së bashku dhe të zbatojnë demokracinë e drejtpërdrejtë.
Me përmasat dhe kompleksitetin e saj, shoqëria moderne paraqet mundësi të pakta për demokraci të drejtpërdrejtë. Madje edhe në verilindje të Shteteve të Bashkuara, ku mbledhja që zhvillohet në Nju-Inglënd përbën një traditë të shenjtë, shumica e komuniteteve është shtuar aq shumë sa banorët nuk mund të mblidhen të gjithë në një sallë të vetme për të votuar drejtpërsëdrejti për çështje që lidhen me jetën e tyre.
Në ditët tona, forma më e përhapur e demokracisë, si për një qytet me 50 mijë banorë, ashtu edhe për shtete me 50 milion banorë, është demokracia me përfaqësim, në të cilën qytetarët zgjedhin zyrtarët që drejtojnë jetën politike, hartojnë ligjet dhe drejtojnë programet për të mirën e përbashkët. Duke përfaqësuar popullin, këta individë merren me probleme të ndërlikuara shtetërore, duke u kushtuar atyre, në mënyrë të kujdesshme dhe të rregullt, kohën dhe energjitë e duhura, gjë që nuk mund të realizohej nga qytetarët e thjeshtë.
Mënyrat e zgjedhjes së këtyre zyrtarëve mund të jenë nga më të ndryshmet. Kështu për shembull, në shkallë kombëtare anëtarët e organeve legjislative mund të zgjidhen nga distriktet. Kështu çdo distrikt mund të zgjedhë një përfaqësues të vetëm. Ndërsa në një sistem me përfaqësim përpjestimor, çdo parti politike përfaqë-sohet në legjislaturë sipas raportit të numrit të votave të fituara, me numrin e përgjithshëm të votave në shkallë kombëtare. Zgjedhjet krahinore dhe lokale mund të organizohen sipas modeleve kombëtare. Por përfaqë-suesit mund të zgjidhen edhe në mënyrë më të thjeshtë: duke mos organizuar zgjedhje, por duke marrë mendimin e përgjithshëm të grupit. Pavarësisht nga mënyra e ndjekur, zyrtarët shtetërorë në një vend me demokraci me përfaqësim e ushtrojnë detyrën në emër të popullit dhe mbajnë përgjegjësi përpara popullit për veprimet e tyre.

Sundimi i shumicës dhe të drejtat e pakicës

Demokracia është sistem ku shtetasit marrin lirisht vendime politike, duke zbatuar parimin e sundimit të shumicës. Megjithatë nuk është e thënë që sundimi i shumicës të jetë patjetër demokratik. Kështu për shem-bull, askush nuk do ta quante të drejtë një sistem që lejon 51% të popullsisë të shtypë 49% të pjesës tjetër në emër të shumicës. Në një shoqëri demokratike, sundimi i shumicës duhet të shoqërohet me garantimin e të drejtave të njeriut, të cilat nga ana e tyre, i shër-bejnë mbrojtjes së të drejtave të pakicave, qofshin ato pakica etnike, fetare, politike apo thjesht individë që kanë humbur në një debat rreth një çështjeje të disku-tueshme legjislative. Të drejtat e pakicave nuk varen nga dëshira e mirë e shumicës, as nuk mund të mohohen nga vota e shumicës. Të drejtat e pakicave mbrohen, pasi ligjet dhe institucionet demokratike mbrojnë të drejtat e të gjithë qytetarëve.
Në një kumtesë për një seminar mbi arsimin, të mbajtur në Poloni, Dajena Reviç, studjuese dhe autore shkrimesh të ndryshme, sot ndihmësministre e arsimit në Shtetet e Bashkuara, shkruan: «Demokraci kushte-tuese është ajo formë qeverisjeje ku demokracia me përfaqësim zbatohet në përputhje me një kushtetutë që kufizon kompetencat e qeverisë dhe u siguron të gjithë shtetasve të drejtat themelore. Në një shoqëri të tillë, sundon shumica, ndërsa të drejtat e pakicave mbrohen nga ligji dhe nëpërmjet institucionalizimit të ligjit.»
Këto elemente përcaktojnë elementet themelorë të të gjitha llojeve të demokracive bashkëkohore, pavarësisht nga ndryshimet historike, kulturore dhe ekonomike. Elementet themelorë të qeverisjes kushtetuese — sundimi i shumicës i shoqëruar me të drejtat e individit dhe të pakicave, si dhe sundimi i ligjit, mund t'i gjejmë në Kanada dhe Kosta-Rikë, në Francë dhe Botsvanë, në Japoni dhe Indi, pavarësisht nga ndryshimet e mëdha që këto vende paraqesin si kombe dhe shoqëri.

Shoqëria demokratike

Demokracia nuk është thjesht një sistem rregullash dhe procedurash kushtetuese që përcaktojnë mënyrën e funksionimit të një sistemi politik. Në një shtet demokratik, qeveria përbën vetëm një element që bashkë-jeton në kuadrin e një strukture shoqërore të përbërë prej institucionesh, partish politike, organizatash dhe shoqatash të ndryshme. Një shumëllojshmëri e tillë quhet pluralizëm. Pluralizmi nënkupton që grupet e organizuara dhe institucionet të mos varen nga qeveria për ekzistencën, përligjjen dhe autoritetin e tyre.
Në një shoqëri demokratike veprojnë me mijëra organizata private, lokale e kombëtare. Shumë prej tyre luajnë rol ndërmjetësues midis individëve dhe institu-cioneve komplekse shoqërore dhe qeveritare, ku bëjnë pjesë edhe ato vetë, duke kryer kështu funksione që nuk i përkasin qeverisë dhe duke u dhënë mundësi individëve të ushtrojnë të drejtat dhe përgjegjësitë e tyre si shtetas të një vendi demokratik.
Këto organizata i përfaqësojnë interesat e anëtarëve të tyre në një sërë mënyrash: duke u dhënë mbështetje kandidatëve për t'u ngarkuar me detyra shtetërore; duke marrë pjesë në diskutime për probleme të ndryshme; dhe duke u përpjekur të ndikojnë në poli-tikën shtetërore. Nëpërmjet këtyre organizatave, indivi-dëve u jepet mundësia për të marrë pjesë konkretisht si në qeveri, ashtu edhe në jetën e komuniteteve të tyre, si për shembull në organizata bamirëse dhe kisha, shoqata të mjedisit dhe të lagjes, shoqëri tregtare dhe sindikata.
Në një shoqëri autoritare, të gjitha këto organizata do të kontrolloheshin dhe vëzhgoheshin. Për të ushtruar veprimtarinë e tyre, këto organizata duhet të miratoheshin dhe të përgjigjeshin përpara qeverisë. Ndërsa në një vend demokratik, kompetencat e qeve-risë përcaktohen dhe kufizohen qartë me ligj. Për rrje-dhojë, organizatat private janë të lira nga kontrolli qeveritar. Madje shumë prej tyre nxisin qeverinë dhe përpiqen ta vënë përpara përgjegjësisë për veprimet e saj. Organizata të tjera që merren me art, me ushtrimin e një besimi fetar, punë kërkimore ose çështje të tjera, parapëlqejnë të bëjnë një jetë pothuajse krejtësisht të pavarur nga qeveria.
Në një jetë politike kaq të pasur të një shoqërie demokratike, shtetasit mund të gjejnë të gjitha mundë-sitë për të bërë një jetë të lirë dhe për të marrë përsipër përgjegjësinë e vetëqeverisjes, pa qenë të shtypur nga dora e rëndë e shtetit.

SHTYLLAT E DEMOKRACISË:

- Sovraniteti i popullit.

- Një qeveri që mbështetet në pëlqimin e të qeverisurve.

- Sundimi i shumicës.

- Të drejtat e pakicës.

- Sigurimi i të drejtave themelore të njeriut.

- Zgjedhje të lira dhe të drejta.

- Barazia përpara ligjit.

- Zbatimi i drejtë i ligjit.

- Kufizime kushtetuese mbi qeverinë.

- Pluralizmi shoqëror, ekonomik dhe politik.

- Toleranca, pragmatizmi, bashkëpunimi dhe kompromisi.

Demokratet e pare

Pavarësisht se demokracia përbën një dukuri shumë të ndërlikuar, vendi ku ajo u shfaq për herë të parë mund të përcaktohet lehtë: qytet-shteti i Athinës në shekullin V p.e.s. Athina e Perikliut, e quajtur kështu sipas udhëheqësit të saj më të njohur, shërbeu si burim frymëzimi për breza të mëvonshëm teoricienësh politikë dhe burrash shteti. Megjithatë, shumë aspekte të demokracisë në Athinë mbeten ende të pa-kuptueshme dhe të panjohura.
Institucioni politik qendror në Athinën e shekullit VI dhe V p.e.s., ishte Asambleja, që përbëhej zakonisht nga 5000 deri në 6000 anë-tarë dhe ku mund të merrnin pjesë të gjithë qy-tetarët e rritur meshkuj. (Atje përjashtoheshin gratë, skllevërit dhe të huajt.) Asambleja mund të merrte vendime pa asnjë kufizim ligjor për çfarëdo problemi të brendshëm, thjesht me shumicë votash. Gjyqet drejtoheshin nga juri të përbëra prej 501 qytetarësh, të cilët vendos-nin gjithashtu me shumicë votash për fajësinë ose pafajësinë e të paditurit.
Të bën përshtypje fakti se udhëheqësit e Asamblesë nuk zgjidheshin, por caktoheshin me short, pasi athinianët tnendonin se secili prej qytetarëve ishte në gjendje të ushtronte një detyrë shtetërore. Numri i detyrave të tilla ish-te i pakët. Udhëheqësit kryesorë zgjidheshin për një periudhë njëvjeçare. Por riga ana tjetër, Athina e Perikliut nuk kishte organizma ekze-kutivë të rëndësishëm si presidenti, kryemini-stri, kabineti dhe shërbimi i përhershëm shte-tëror. Përgjegjësia e marrjes së vendimeve binte pothuajse vetëm mbi anëtarët e Asamblesë. Kjo ishte një barrë që në kohën tonë do të gjy-kohej si e papranueshme.
Duke mos pasur kufizime kushtetuese, Athina e Perikliut prirej nga grupazhi dhe manipulimi prej disa oratorëve dinakë. Në fund të fundit, ishte Athina demokratike ajo që dënoi me vdekje filozofin Sokrat, duke merituar kështu urrejtjen e pavdekshme të dishepullit të tij më të famshëm dhe njëkohësisht, të antidemokra-tit më të flaktë, Platos.
Pavarësisht nga armiqtë dhe dobësitë e saj, Athina demokratike nuk ishte një lule e brish-të. Ajo jetoi për afro 200 vjet, duke mundur madje të mbijetojë edhe pas humbjes në Luf-tën e Peloponezit në vitin 404 p.e.s. me rivalen e saj kryesore, Spartën.

Ne realitet, demokracia eshte thjesht nje epitet i komunizmit.

demokracia eshte hapja e ruges larg prangave te pasiont te verber!!