13 TESTAMENTET MĖ TĖ FAMSHME TĖ PERSONALITETEVE BOTĖRORE
1.
NIKOLLA KOPERNIK,
ASTRONOM POLAK
(1473 1543)
I njohur gjithė jetėn mė shumė si fizikan se sa si astronom, i la trashėgim njė libėr mjekėsor mjekut tė tij personal, Fabian Emmerich. Librat e tjerė tė tij ai ia la trashėgim katedrales Frauenburg nė Frombork, Poloni, ku shkencėtari kaloi disa vite si famulltar. Ato ēka i mbetėn nga pronat e tij, ai ia la motrės sė martuar, ndėrsa titulli i tij i kaloi djalit tė njė nipi sipas njė marrėveshje tė mėparshme.
2.
HARRI S. TRUMAN,
PRESIDENT AMERIKAN
(1884 1972)
3.
I pėrmendur i pari nė testament, populli amerikan mori si trashėgimi nga presidenti i tij gjithė letrat dhe materialet historike tė librarisė "Truman". Nė testamentin 28-faqesh ai i la pronėn me vlerė 610 mijė dollarė bashkėshortes dhe vajzės sė tij. Tė afėrmit dhe bashkėpunėtorėt e tij pėrfituan sipas testamentit nga 500 dollarė deri nė njė mijė dollarė. Pėrsa i pėrket varrit, ai kėrkonte njė pllakė tė sheshtė dhe vetėm tė dhėnat kryesore tė gdhendura nė tė.
4.
FRANC LIZT,
KOMPOZITOR HUNGAREZ
(1811-1886)
12 faqet e testamentit, tė shkruara nė vitin 1860, pėrbėheshin mė shumė nga rrymė emocionale e devocionit tė tij tė betuar ndaj princeshės Sayn-Uitgenshtain. "...gjithashtu i kam borxh asaj gjithēka qė kam, gjithēka unė jam dhe atė pak qė kam...rreth 220 mijė franga". Ai e ngarkonte atė qė ta ndante shumėn "nė pjesė tė barabarta me dy vajzat e tij, Blandine dhe Cosima" dhe tė vazhdonte "pas vdekjes sime marrėdhėniet e pėrzemėrta me Vagnerin".
5.
MBRETĖRESHA VIKTORIA E MBRETĖRISĖ SĖ BASHKUAR
(1810-1901)
Pasi kaloi gjysmėn e jetės duke vajtuar vdekjen e bashkėshortit tė saj, princit Albert, ajo tha: "Po vdes nė paqe, duke qenė e ndėrgjegjshme pėr fajet e mia tė shumta...dhe duke besuar ndershmėrisht se do bashkohem me bashkėshortin tim tė dashur, nėnėn time dhe fėmijėt e mi...". Ajo ia la trashėgim dy rezidencat e saj private, Balmoral dhe Frogmore, djalit tė saj Eduardit VII.
6.
HANS KRISTIAN
ANDERSEN,SHKRIMTAR
(1805-1875)
Shkrimtari beqar ia la pjesėn mė tė madhe tė pasurisė sė tij, Edvard Kolin, kėshilltarit ekonomik dhe mikut tė tij. Gjithashtu, njė pjesė e trashėgimisė sė tij i kaloi dhe qytetit tė lindjes sė Andersenit, Odensės. Ai ia dha librat dhe dorėshkrimet e rralla, ku pėrfshiheshin dhe boca tė punėve tė Ēarls Dikensit, Librarisė Mbretėrore Daneze. Ai gjithashtu la trashėgim shumėn e parave qė do tė duhej pėr botimin e letrave qė ai kishte marrė gjithė jetėn nga personazhe tė njohura botėrore.
7.
UDROU UILLSON,
PRESIDENT AMERIKAN
(1856 1924)
Uillson ia la gjithēka kishte sė bashku me njė pronė me vlerė 600 mijė dollarė gruas sė tij, Edit. Nėse ajo vdiste "fėmija ose fėmijėt e saj do tė trashėgojnė pasurinė dhe do ta ndajnė me vajzat e mia...". Nė testamentin e ish-presidentit amerikan gjithashtu theksohej se vajza e tij, Margaret duhej tė merrte njė tė tretėn e tė ardhura nga pronat e tij "pėr sa kohė ajo ėshtė e pamartuar".
8.
VLADIMIR LENIN, POLITIKAN RUS
(1870 1924)
I diktuar nė dhjetor tė vitit 1922, kur ai e dinte se po vdiste, dokumenti i njohur si "Testamenti i Leninit", u orvat tė korrigjonte prirjet totalitare tė shtetit tė ri komunist. Gjithashtu nė testament ai shkruante: "Unė u propozoj shokėve tė gjejnė njė mėnyrė pėr tė shfuqizuar nga pozitat e tij Stalinin dhe tė emėrojnė dikė tjetėr, ndryshe nė tė gjitha aspektet...dikė mė tolerant, mė besnik, mė tė sjellshėm dhe mė pak kapriēoz".
9.
MARI KYRIE,
FIZIKANTE, KIMISTE
(1867 1934)
Njė gramė radium i pastėr, tė cilin ajo e kishte marrė si dhuratė nga gratė e Amerikės, ishte e vetmja pronė e saj me vlerė. "Duke qenė se vlera e elementit ėshtė shumė e madhe pėr ta kthyer nė njė trashėgimi personale, dėshiroj t'ia lė gramin e radiumit Universitetit tė Parisit, me kushtin qė vajza ime, Irene Kyrie tė ketė liri tė plotė pėr tė pėrdorur kėtė gramė... sipas kushteve nėn tė cilat do tė kryhen kėrkimet e saj shkencore".
10.
FRANZ KAFKA,
SHKRIMTAR
(1883 1924)
Trashėgimia e tij letrare ishte i vetmi shqetėsim i Kafkės. Nė njė shėnim tė gjetur nė tryezėn e tij, qė i adresohej mikut Max Brod, shkruhej: "...tė vetmit libra qė mund tė dhuroj disi janė "Gjykimi", "Metamorfoza", "Doktori i fshatit", "Kolonia penale".... Kjo nuk do tė thotė se dua qė ato...t'u kalojnė brezave tė ardhshėm. Dua tė zhduken... Ēdo gjė tjetėr e imja duhet tė digjet, pa pėrjashtim". Por Brod nuk e plotėsoi dėshirėn e fundit tė Kafkės.
11.
LEON TOLSTOI,
SHKRIMTAR RUS
(1828-1910)
Leon Tolstoit iu desh tė shkruante pesė herė testamentin e tij pas kundėrshtimeve tė hidhura tė bashkėshortes dhe djemve tė tij. Testamentin final e plotėsi vitin e vdekjes, 1910. Mosmarrėveshjet familjare kushtėzuan vendimin e tij pėr t'ia lėnė gjithė shkrimet dhe tė drejtat e botimit vajzės sė tij tė vogėl, Sasha, e cila ishte instruktuar pėr t'i pėrdorur ato nė tė mirė "tė njerėzve". Sasha i bleu mė vonė nėnės sė saj pronėn e familjes dhe ua dha tokėn fshatarėve sipas dėshirės sė babait.
12.
GUSTAV FLOBER,
SHKRIMTAR FRANCEZ
(1821-1880)
Pasi kishte sakrifikuar pjesėn mė tė madhe tė parave tė tij pėr tė mbėshtetur bizneset e bashkėshortit tė mbesės sė tij, njė tregtar i ngathėt lėndėsh drusore, Flober mbeti vetėm me pronėn e tij letrare, tė drejta autori, dorėshkrime dhe letra. Kėto ai ia la mbesės sė tij tė lartpėrmendur. Ai ia la trashėgim tryezėn mbi tė cilėn kishte shkruar romanet e tij mikeshės sė tij platonike, madame Roger des Genettes.
13.
KAHLIL GIBRAN,
POET LIBANEZ
(1883 1931)
Privilegjet qė vinin nga shtatė librat e tij, me tė cilėt kishte fituar pak sa ishte gjallė, Gibran ia la fshatit tė tij tė lindjes, Bsherri nė Liban. Rritja e shitjeve ēdo vit i solli fshatit tė ardhura prej njė milionė dollarėsh pėr vit. Por deri nė vitin 1967, kur qeveria libaneze mori nė dorė menaxhimin e trashėgimisė, fshati u kthye nė njė ring ku luftohej mė shumė pėr kontrollin e parave sesa pėr pėrdorimin e tyre nė tė mirė tė komunitetit.