Tregime dhe Ese nga shkrimtarë të ndryshëm Shqiptarë...

Valbona Bozgo - Pastruesja

Megjithëse ora po i afrohej dhjetë të paradites, Kristos nuk i kishte dalë ende gjumi, tek e kishte zënë me rrobat e festës mbi kanapenë e gjerë, përballë së cilës, zjarri i shuar në oxhak, e ruante akoma ngrohtësinë. Prej vitesh të tëra e festonte me shoqërinë “ditën e emrit”, që përkonte me festën më të rëndwsishme vjetore, krishtlindjet. I ndodhur në mes të afërmve dhe miqve, i pështjelluar nga urimet e shumta të tyre, i dukej se edhe ai rilindëte paksa.
Mbetjet e ushqimeve dhe pijeve të bollshme, mbi tryezën në të djathtë të oxhakut të sallonit të madh, letrat e bixhozit dhe gurët e rrëzuara të shahut, si të hedhura mbi sheshtina parmakësh e banakësh, llampushka formëndryshme që qarkonin bredhin në tjetrin cep të hapësirës, një varg prej të cilave ekzekutonte akoma sistemin rë-lë të ndërtimit të saj, ishin shkaqet e dëfrimit dhe raskapitjes të orëve të gjata të asaj nate.
Këtë vit festimi i krishtlindjeve kishte pasur një shije të vecantë. Prej muajsh ishte larguar nga qyteti i tij i Athinës për në Selanik, tek kryente studimet e larta. Malli i madh që shoqeron të gjithë të larguarit për herë të parë nga shtëpia, e kishte bërë më të ndjeshëm ndaj kësaj nate.
Dëgjoi zhurmën e një capitjeje të lehtë e të shkathët. Nuk ishin të së ëmës; i njihte mirë ato.
Tek ishte shtrirë për të fjetur, i ruajtur nga ngrohtësia e ambientit, i kishte mjaftuar mbulimi me një batanije. Kureshtja nën atë gjysmëzgjim, me kokën e futur nën të, ia kishte ulur mbulesën deri pranë fytyrës, me thekët mbi sy, nga ku ai mund të shihte pa frikën e pikasjes, sipërmes grilave, shkaktarin e capitjeve. Ishte një grua e re e panjohur, që përpiqej të vinte rregull në atë mish-mash të jashtëzakonshëm rrëmuje. Kujdesi për të mos zgjuar studentin nuk ishte edhe aq rezultativ, mes tringëllimave cingëritëse të gotave të kristalta, që ajo mundohej t’i largonte nga tryeza e madhe për t’i cuar në lavaman, duke ngritur dy a tri me secilën dorë, buzët e të cilave cikeshin, ashtu sic kishin bërë me dhjetëra herë gjatë natës së shkuar.
Nuk ishte Valentina, pastruesja e qeshur dhe hokatare, që punonte prej vitesh në shtëpinë e tyre. Po të kishte qenë ajo do t’i thoshte pa tëkeq, t’a linte të flinte edhe pakëz. E dinte që ajo do t’i përgjigjej, gjithashtu pa të keq: ”Gjumash! Të të lesh ty, në mbrëmje zgjohesh. Në moshen tënde unë flija e shumta në nëntë të darkës dhe zgjohesha në shtatë të mëngjesit. U prishën të gjitha, koha, njerëzit, ditë-nata!”
Oh, sa i flihej! Gruaja shkaktonte zhurma të lehta. Megjithatë, ato nuk ishin acaruese. Kishin nje farë rezonance në takimet me njëra-tjetrën, si muzikë e lehtë. Ishte dhe e hijshme! I thoshte mendja se s’mund te ishte më shumë se tridhjetë. Ku ishte Valentina? Mos ishte kthyer përgjithnjë në vendin e saj? Zbuloi kokën dhe pyeti gruan:
Cila je ti?!
E cuditur, ose nga befasia e shfaqjes së tij, o nga pyetja e bërë, me një hutim jo shumë të natyrshëm, u përgjigj si personazh përrallash:
Jam pastruesja!
Studentit tw ri iu bë sikur i tha “jam njeri”, përgjigje vajzash tw virtytshme, të braktisura në pyje a shkretëtira prej fatesh ogurzeza, e të gjetura rastësisht nga njerëz zemërmirë, ne rastet më të mëdha, barinj. Pra, kjo ishte pastruesja-njeri, që me atw përgjigje njëfjalëshe i lutej të mos i bënte keq, të mos mbante mëri për zgjimin e padëshirueshëm.
Ajo u përpoq t’i fashiste më tëpër zhurmat, megjithëse nga gjysmë-zgjimi i studentit duhej të ishte më e shpenguar. Kristos i bëri sërish përshtypje hijeshia e të ecurit, lëvizjeve dhe vështrimit të saj. Sikur nuk ishte mendërisht aty.
Ç’pune ke kryer në vendin tënd? e pyeti sërish.
Megjithëse e pa në sy, ai e kuptoi se nuk shikonte ato të tiat. Përgjigjja e vonuar, ishte nga ato, që nuk të linte të kureshtoje më tej.
Pastruese!
E vetmja që i riu nuk priste të dëgjonte. I kishin thënë se emigrantët edhe gënjenin për profesionin e tyre, duke ia rritur vlerat vetes. Gënjeshtra në të kundërtën, i dukej e pabesueshme dhe jo logjike. Gjithsesi, pastruesja të linte përshtypjen se vlente për më tepër.
Nga kati i dytë që lidhej me të parin me shkallë spiraleje, dëgjoi hapa zbritëse. Këto ishin të së ëmës. U mbulua sëish me kuvertë, duke u kthyer me fytyrë nga shpinëmbështetësja e kanapesë. Donte të kotej akoma. Nuk dëshironte që e ëma ta pikaste zgjimin e tij e t’ia fillonte kuvendit. I zbriste ngadalë shkallët. Besonte se ai flinte ende. Mirëmëngjesoi pastruesen dhe duke vënë dorën tek goja që iu hap nga mosngopja me gjumë, i tha se pihej kafe. Përgatiti dy të tilla dhe e ftoi të renë të uleshin në pjesën e boshatisur të tryezës.
Ke punë sot! konstatoi ajo gjendjen e rëndë ekologjike të shtëpisë, duke u vetëdënuar lehtë e me humor, si një nga shkaktarët kryesorë të katastrofës.
Tjetra buzëqeshi lehtë dhe pa miratim të zellshëm, si për t’i kujtuar se për atë punë ndodhej aty. Pastruese ishte! Flisnin ulur, aq sa mund te dëgjonin njëra-tjetrën. Intuita për sigurimin e komunikimit, i kapërcente frekuencat e domosdoshme të zërit për të kaluar nga njëri vesh në tjetrin, kështu,që të bëhej më se i dëgjueshëm, ato e forcuan aq, sa mund të arrinte pa shumë vështirësi ne te gjitha qoshet e sallonit. Për të shmangur bllokimin e veshit mbështetës në jastëk, Kristoja kishte vënë krahun midis tij dhe tëmthit për të lehtësuar dëgjimin.
Valentina më tha se ke qenë mësuese muzike, i tha zonja.
Po! ia ktheu tjetra pas një pauze të lehtë.
Si të quajnë?
Mirela!
S’dihet si të merr jeta, Mirela. Por puna nuk është turp e dashur, u mundua t’i jepte kurajo tjetra. Një ditë mbase i kthehesh sërish pianos.
Pastruesja heshti, duke vështruar gishtat e mufatura nga ujrat dhe të dëmtuara disi nga detergjentet kimikë.
Zonja u çua dhe i bëri shenjë t’a ndiqte. Hynë në një dhomë të vogël, të mbushur me dhuratat e sjella për festën e të birit. I zgjati një kuti me ëmbëlsira. Janë melomakarona. Mos i harro kur të ikësh.
Mirela falenderoi.
Kur i dhurova Valentinës një kuti të tillë, vitin e parë që erdhi tek ne, dhe në Greqi njëkohësisht, i mori pë makarona të lyera me mjaltë. Kur na e tha më vonë ngatërresën, qeshëm të tërë. Ajo qeshi përsëri gazplotë, duke përjetuar skenën e para disa viteve.
Tjetra buzëqeshi, se qeshi ajo.
N’a mungon kur largohet për pushime në vendin e saj! keqardhi zonja. Zakonisht shkon verërave. Është e para herë që na “braktis” në dimër. E duam si njeriun tonë!
Është vërtetë shumë e mirë, miratoi vëmendshëm Mirela. Unë po shkoj të vazhdoj punën, u përpoq të shkëputej andej.
Mirë, tha tjetra. Ndërkohë, unë po përpiqem të rregulloi diçka në dhomën e gjumit.
Mirela vuri re, se studenti e kishte kthyer fytyrën e mbuluar me batanie, gjysmën e së cilës ia zinin thekët, sërish nga hapësira e sallonit. Si nuk sikletoset, mendoi. Mbase e ka rizënë gjumi dhe nuk i ndien.
Iu bë sikur dëgjoi një melodi tëpër, tepër të ulët. Besoi se ishte një nga ekzekutimet e mendjes, që me egoizëm, luante herë pas here për vetveten me poshtëshënimin “te gjitha të drejtat e rezervuara”.
Por, jo. Tingujt u bënë më të dëgjueshëm. Luante një tamburo, violinë dhe një violincel. Ishte “Bolero”! Muzika, po të mos ishte ajo qetësi, e prishur vetëm nga zhurmat e lehta që shkaktonte ajo vetë, mbase nuk do dëgjohej. Tingujt ishin tepër, tepër delikatë, si të mos donin të zgjonin ndokënd. Mendja iu bashkua për të luajtur me to.
Pas pak, një flaut e fluturoi larg, shumë larg, ne rrugicën ku ishte rritur, në dhomëzën nga ku shihej gjithnjë një plep i madh.
Klarineta fryu erërat dhe plepi shkundi parashutat e topthave e topthave të bardhë e të pakapshëm si ëndërr, si këta tinguj të pasigurtë për t’u forcuar.
Pa magnetofonin, ku dritat e vogla ngjitnin e zbrisnin shkallën e frekuencave të notave. Kush e kishte vënë cidinë të luate? Studenti dukej se flinte.
Një harpë dhe një fagotë e shkëputën nga e parëndësishmja e gjetjes së enigmës dhe i folën me zhurmat e qytetit të lindjes, ndjellaëmbël, mjegullues, ku për të punët fillonin herët në mëngjes e mbaronin vonë në mbrëmje, pa trandje të gjithëhershmë, fashitur nga tinguj muzikorë në shkollë, shtëpi dhe rrugë.
Pas një kornoje franceze, paksa më të fortë, që mbështetej diku në sfond nga një flautë, si borë e endur qiellit, dalloi saksofonin tenor. I ati po i fliste për një nga sjelljet e qortueshme fëmijërore. Zëri i tij i plotë e ruante edhe në çaste të tilla tonin baballëk, por Mirelës i rëndonte në shpirt çdo fjalë e tij. Një saksofon soprano e ekuilibroi disi gjendjen. E ëma i përsëriti qortimet e të atit, veçse paraqiti rezultatet e tyre mjaft të kënaqshme, në rast korrigjimi, nga ana e Mirelës, në përpjekje për të shpëtuar situatën. Ajo kishte bërë sic i kishin thënë dhe tingujt e zellshëm të një pikoloje dhe një kornoje franceze, i kujtuan koncertin që kishte arritur të jepte me orkestrën e qytetit. Ia kishin gufuar zemrën shoqërimi i veglave të tjera muzikore dhe duartrokitjet e spektatorëve.
Nga magnetofoni tanimë u përhapën notat e një tjetër kornoje, asaj angleze, të shoqëruara nga dy klarineta.
Një pjatë i shpëtoi nga dora dhe për pak u thye. Traboni pasues ngriti zërin zgjueshëm dhe Mirela u kujtua c’ishte. Një pastruese! E prisnin një mal me punë për të kryer. Akoma nuk kishte mbaruar me enët e kuzhinës. Lëre që nga pastrimi i shtëpisë nuk kishte filluar ende.
Tingujt e përbashkët të violinës, taboros dhe ksilofonit ia nxituan lëvizjet. Pllakat e dyshemesë ishin njollosur nga të shkelurat e ushqimeve të rëna, disa prej të cilave, ajo e dinte që nuk laheshin lehtë.
Shkundi mbulesën e tryezës. Flaku bishtat e cigareve që kishin tejmbushur tavllat. Bobo... Disa pjata me ëmbëlsira ishin gjysmëfshehur në një nga raftet e pambyllura të një bufeje. I duhej të ndante të pacënuarat nga të filluarat. E kishte kokën rrëmujë.
Orkestra luante me të gjitha veglat.
Dreq pune që kryente! E njëjta në “punë”, e njëjta në shtëpi. Ç’kishte qenë ky fat për të, për të gjithë si ajo?!
Ksilofoni luante gjithnjë e më fort. U shoqërua menjëherë nga një saksofon soprano, përsëri traboni dhe violonceli pikëllues.
Iu kujtuan dy vitet e para të punës, kur gjente rast të shfaqte identitetin e saj. Përveç disa vështrimeve keqardhëse që ia nxirnin më në pah ndryshimin e dikurshëm me atë ekzistues, nuk kishte nderë ndonjë ngushëllim mbajtëmendës. Vlerësimin nga punëdhënëset e kishte fituar me punë dhe korrektësi, ndaj nuk e kishte shfaqur më atë, ç’kishte qenë..!
Trompetat oshëtinë më fort akoma.lautat dhe saksofoni ia aktulizuan më shumë gjendjen e tanishme, ndërsa një violinë e parë luante vetëm, sikur lutej t’a harronin. Së fundi kërcitën fuqishëm pjatat metalike, si shuplaka të befasishme, nga ato që të sillnin në vete. Gongu goditi fuqishëm dhe orkestra miratoi në kor fatet shpesh të pashmangëshme që të sillte jeta.
Ndjeu djersitje në trup, paçka se temperatura e ambjentit megjithë lëvizjet e saj të shpeshta, nuk e përligjnin atë. Cidia ishte në të mbaruar. Fill me atë mbarim, një tringëllimë e zgjatur dhe e njëtrajtëshme zileje, u dëgjua pranë derës së jashtme. E hapi dhe u ndesh me çudine e fytyrës së një mesogruaje.
Ku është Valentina, e pyeti ajo gati akuzueshëm.
Në Shqipëri, për krishtlindje.
Ah, ia bëri e para duke e matur me sy lart e poshtë, a thua mundohej të gjente diferencën e gjatësisë midis së resë dhe Valentinës.
Ku është Kristoja ynë? tha duke hyrë.
Studenti ishte ngritur dhe e falenderoi të porsaardhurën për urimin, duke e vendosur pakon e dhuruar prej saj, ku mundi. Bisedoi mirësjellshëm dhe përtueshëm, që tjetra e mori si sjellje te zakonshme të të porsangriturve nga shtrati.
Nuk pata mundësi të vija dot në mbrëmje, pëllumbi im. Ti e di, pata edhe unë të ftuar. A u ambjentove ndopak në Selanik? Na mori malli të të shohim. Edhe Dhimitri im, vitin tjetër mbaron të mësmen. Të shohim se ku do t’i dale e drejta e studimit, në qoftë se nuk fiton dot në Athinë. U rritët, fëmijët e mi. Jeni pothaj të ikur nga shtëpia. Edhe kur të mbaroni, kushedi se ku do të punoni. Pa s’do të doni të jetoni më me ne! Do bashkëjetoni me vajzën e pëlqyeshme dhe kur t’ju mbushet mendja, do të martoheni.
Kjo, cila është? vështroi nga Mirela.
Pastruesja! u përgjigj ai.
Edhe unë në shtëpi e lashë timen duke pastruar. E kam të besuar. I lë çelsat e shtëpisë. Inxhniere ka qenë, më ka thënë. Por, kushedi të vërtetën! Mua më mjafton që jam e kënaqur. Si kalë punon. Kjo, ç’punë ka bërë?
Kristoja e dinte që zëri i ulët me të cilën ata bisedonin, arrinte të dëgjohej nga gruaja e re, siç dëgjohej ajo e saja dhe e së ëmës, tek kuvendonin çaste më parë.
Pastruese! tha butë dhe druajtshëm.

Dritan Zajmi - Lumi...


Ishte prag pranvere. Kishte kohë që toka seç ndjente disa turbullira nga brenda, pak shqetësim. Dimri sapo kish kaluar dhe s’kishte qënë shumë I vështirë. Megjithatë ai seç i kishte grumbulluar diçka nga brenda që shtyhej e shtyhej për të gjetur një shteg për të dalë. Toka e dinte mirë këtë dhe po ndiente dhimbje gjithnjë e më të mëdha, gjersa një ditë, në të aguar, në rrëzë të një kodre u hap një burim I ri. Uji I pastër si kristal filloi të dalë. Cikërrima e tij filloi dëgjohej përreth. U verbua paksa nga drita e diellit pastaj u ambientua dhe filloi te shpërndahej përqark. Era I pushpuriti fytyrën dhe ai ende pa u mësuar mirë filloi të dridhej paksa. Tashmë po zvarritej përqark pa ndonjë qëllim të caktuar. Aty, këtu pengohej paksa nga ndonjë grumbull dheu dhe stepej pak. Fytyra e tij ishte aq e pastër sa pemët përreth të cilat e vështronin nga sipër si gjigante mund te shihnin në të edhe fytyrën e tyre. Nganjëherë ndonjë gjethe magjepsej aq shumë sa zbriste nga dega dhe e puthte në fytyrë.
Uji që sapo kish filluar të rrjedhë s’e kuptonte mirë ç’po ndodhte, ç’ishin ata gjigante që e vështronin, gjithësesi ai mundohej të përhapej, të kalonte nga pak vështirësite. Pemët dhe gjithçka përreth tij herë e qeshnin e herë u vinte keq tek e shihnin të pengohej mes gurëve apo tek zmbrapsej aty ku dilte, megjithatë ato e dinin që fillimi gjithmonë ka qënë I vështirë. Sasia e ujit që dilte nga burimi sa vinte e shtohej dhe uji e ndjente veten gjithmonë e më të fuqishëm. Mërmerima e tij po rritej. Kish filluar të largohej nga burimi dhe aty afro dhjetë metra larg iu duk sikur e gjeti rrugën dhe vazhdoi në atë drejtim. Pemët gëzoheshin tek dëgjonin gurgullimën e tij. Uji vazhdonte të zbriste tatpjetë vrullshëm, herë përplasej pas ndonjë shkëmbi e herë stepej pak para ndonjë grumbulli të madh dheu.
Burimi nxirrte gjithnjë e më shume ujë, sasia e tij shtohej dhe rruga zgjerohej. Tashmë s’ishte thjesht ujë burimi por lumë I vërtetë, ecte përpara duke zgjatur dhe zgjeruar shtratin e tij. Gurgullima e tij ishte bërë më e zhurmshme dhe dëgjohej jo vetëm nga pemët por edhe nga kodrat përreth të cilat ai kish filluar edhe ti gërryente nga pak. Fytyra e tij kish ndryshuar , nuk ishte me krejt e pastër, shpeshhere po turbullohej. Lumi ecte përpara por s’dinte se ku po shkonte. Dikur I kishin thënë se një ditë do të takohej me një oqean të madh e aty merrte fund edhe rruga e tij, por ai s’e besonte, I dukej se rruga e tij do të ishte e gjatë dhe se s’do të mbaronte kurrë. E ai rendte pa e ditur ç’do ti ndodhte, pa e ditur fatin e së nesërmes.
Kështu pa e kuptuar ai herë futej në lugina të thella ku thuajse I zihej fryma fare dhe vetja I dukej si një rob I kodrave dhe I shkëmbinjevë të thepisur e herë dilte në fusha të gjëra ku qetësohej pak, merrte frymë thellë, i dukej se kishte gjetur rrugën e vërtetë, por prapë përplasej me shkëmbinj, tashmë s’dorëzohej më. Hidhej prej tyre me një kërcim të bukur, krijonte ujvara e katarakte magjepsëse, aty vritej paksa nga gjunjtë, por përsëri vazhdonte, përplasej me shpatet e maleve, I gërryente dhe I çante përpara duke e ndjerë veten mjaft të fuqishëm. Sasia e ujit që mbante në kurriz ishte tepër e madhe.
. . . Kishin kaluar muaj prej ditës së tij të parë, kishte kaluar pranvera, vera kishte qënë e thatë por lumi e kishte kaluar lehtë në sajë te burimit që e furnizonte përherë me ujë të bollshëm. Ishte afruar vjeshta, shirat filluan dhe domosdo vërshimi do të ishte më I madh. Përveç ujit që dilte prej tokës mëmë, shirat filluan ta ndihmonin jashtëzakonisht, lumi filloi të mblidhte ujë nga kodrat dhe nga malet. Vërshimin e tij s’mund ta ndaltë asgjë. Shpeshherë ndeshej me pemë të larta të cilat I shkulte rrëmbyeshëm, nganjëherë edhe e teproi duke dalë jashtë rrugës së tij e duke përmbytur edhe fusha te tëra. Fytyra e tij ishte krejt e turbullt.
Kaloi vjeshta, kaloi dimri dhe aty nga fundi I tij një gëzim I ri I erdhi lumit, gjate rrugës u shkëmbye me një lumë paksa më të vogël I futi krahun dhe e mori në rrugën e tij. Tani ecnin dy lumenjë në një shtrat, një çift I mrekullueshëm. Lumi zgjatej e zgjerohej duke u larguar gjithnjë e më shumë nga burimi. Përsëri iu desh të ndeshej me shkëmbinjë e shpate malesh nganjëhere edhe te kapërcente humnera dhe ai gjithmone fitimtar I kalonte aq lehtë me një hijeshi që të tërhiqte.. Kjo ishte koha e lavdisë së tij, gjatë gjithë kësaj kohe ai kishte ardhur I bëshëm e I fuqishëm. Por pranvera e dytë po kalonte dhe vera dukej e nxehtë, e etur për të pirë ujin e tij. Rrezet e diellit filluan ta përcëllonin, shirat kishin kohë që kishin pushuar e të gjitha këto kishin çuar në dobësimin e tij. Nxehtësia po ia avullonte pak e nga pak fuqitë. Burimi po vinte duke u thare, s’mund ta furnizonte më me ujë. Kur ndeshej me zallë e me rërë ndalej e ngaqë s’kishte më fuqi priste të grumbullonte forca e ti kalonte.
Vera po e digjte gjithnjë e më shumë e lumi pothuaj ishte dobësuar fare. Aq shumë ishte dobësuar sa mund të shikoje edhe gurët e zallit nën ujin e tij të vakët. Shtati po i vinte gjithnjë duke u tkurrur. Me dhimbje kujtonte lavdinë e dikurshme, atëherë kur ishte I fuqishëm e si atletë I vërtetë kalonte më delikates vështirësitë, u pendua edhe për pemët që kishte gërryer e shkulur, për fushat e tëra që pati mbuluar me llumin e tij. Por tashmë ishte tepër vone, s’dinte ç’të bënte më, mallkoi tërë urrejteje verën e nxehtë që ia shteroi fuqitë dhe priste me padurim vjeshtën, por s’mund ta priste dot.
Dhe veç atëherë vështroi drejt qiellit dhe iu kujtua fëmijeria, iu kujtua ç’I patën thënë për rrugën e tij. Përsëri vështroi në çdo skaj të qiellit por asnjë re, asnjë fije shprese. E më në fund I tmerruar pa drejt horizontit, atje ishte ai, oqeani I madh. Në fillim pati frikë por kur mendoi se s’ishte as I pari dhe as I fundit, vendosi të ecte I qetë me fyryrë të rrudhosur. Më në fund këmbët iu lagën nga shkuma e oqeanit, lumi shtrihej sa gjerë e gjatë në shtratin të tij. Rruga ishte mbyllur. Lumi lëngonte, gurët nën trupin e tij mbuloheshin nga një cipë uji.. Burimi shteri, lumi vazhdonte të gurgullonte por fundi që nisur, po vinte drejt tij. Boshatisej dhe po I merrej fryma nga avulli. Jo vetëm këmbët por edhe gjunjtë, I gjithë trupi po zhytej në oqean deri sa edhe pikat e fundit dolën prej shtratit dhe u bashkuan me oqeanin.
* * * Shtrati qëndronte bosh. Aty, këtu shiheshin pellgje me ujë si shenja të egzistencës së tij.
Kështu përfundojnë të gjithë lumenjtë, e nisin rrjedhën e tyre nga një burim dhe përfundojnë në oqean, vetëm gjatësia e tyre ndryshon, dikush më I gjatë, dikush më I shkurtër.

Faik Konica - Ai që është gati të vdesë për Shqipërinë...


Ndër turinjtë më të dendur të Shqipërisë, duhet vënë re ai që është “gati të vesë për kombin”.
U kapa me fjalë një ditë, me një njeri kësaj cipe, e ja shkurtimi i të folurit tonë:
Unë - Kur je gati për të vdekur për atdhenë, ç’pret?
Ai – S’erdhi koha.
Unë - Mos prit luftën e madhe. Që të nxehësh zemrat, që ta afrosh ditën e mirë, qite pallën, hidhu bëj një trimëri të shkëlqyer për atdhenë të çuditen bota e të çuditemi të gjithë.
Ai – S’erdhi koha.
Unë - Sille, në mos erdhi”
Ai – Pa më thua, pse s’vete të vritesh më parë ti që qenke më trim? A po s’erdhi as për ty koha?
Unë - S’erdhi, e, për mua, s’do të vijë kurrë. E sheh unë s’rrenj. S’jam trim unë. A shkrova, a thashë kurrë se do të nisem për luftë? Jo! Se nuk është puna ime. S’jam njeri i luftës. Palla ime është penda, atë pallë të dobët kam, me atë përpiqem t’i shërbej atdheut. Fiunt scriptores nascuntur heroes. Ti që leve trim, bëje fora një herë jataganin për nder të Shqipërisë.
Ai – S’erdhi koha. Sot për sot sado trimërira të bëhen do të venë kot.
Unë - Asgjë s’vete kot. Trimëria që duket më e panevojshme, po të bëhet me mendje që t’i shërbejë atdheut, kot nuk vete. Ja një punë e mirë: Në do, ngjitu në Tour Eiffel (Kullë e Parisit) e hidhu poshtë, të thyhesh në një qind copë. Më par, shkruaj këtë biletë e vëre në taskë: “Vras vetem për të provuar se shqiptarit nuk i dhembet jeta. Për fare gjë e vrava veten. Le të kuptojë tani Evropa, me anë të gazetave, se ç’mund të bëjë shqiptari. Kur të jetë nevoja të vritet, jo për fare gjë, po për Atdhenë.”
Ai – Talle me mua.
Unë - Nuk tallem me ty. Në mos do të vrash veten, megjithëse je gati për të vdekur, çap në Shkodër, në Gjakovë, në Berat a në Gjirokastër, e, në mes të pazarit, thirr si tellalli të drejtat e Shqipërisë. Ja një punë e mirë. Ç’do t’të bëjnë më të ligë se të të vrasin, punë përë të cilën ti thua se je gati.
Ai – Fjalë, fjalë, s’erdhi koha, baba!
Unë - Në mos erdhi koha për të vdekur, djalë, erdhi një kohë tjetër: erdhi koha të ngrihesh e ta kapërcesh me vrap pragun e derës sime, se mjaft më çave kokën!

Selajdin Salihu - E verteta per Perandorin e vdekur...

"Këtu pushon Perandori X, që i frikësohej çdo qenie njerëzore". Glauku
lexoi mbishkrimin në rrasën e varrit dhe ofshau. Ai nuk e dinte se kush
ishte ky Perandor, në ç'kohë kishte jetuar, në i kishte dashur gratë apo
jo. Duhet të ketë qenë një idiot i zakonshëm, që historianët, këta poetë
pa imagjinatë, duke mos ditur të bënin art kishin shpikur këtë gënjeshtër
të madhe që t'i besonin pastaj edhe vet, tha vetmevete dhe vazhdoi rrugën
thuajse nuk i bëri aq shumë përshtypje mbishkrimi. Në të vërtetë ai
shtirej se s'i kishte bërë përshtypje. Fjalia e mbishkrimit i qarkulloi
disa herë nëpër kokë. Ai nuk ndjehej i qetë as në zyrën e tij. Vera, një
nëpunëse që punonte në të njëjtin vend pune e hetoi se Glauku bluante
diçka në kokë. Kur ajo ia shprehu këtë, Glauku vetëm buzçqeshi për ta
mashtruar atë se s'kishte ndodhur asgjë e veçantë. Për herë të parë në
jetë i kërkoi Verës cigare. Në kohën e drekës nuk zbriti në menzë. Disa
herë e pyeti Plutorin për jetën e Perandorit X. Përgjigja ishte e njëjtë:
"Perandor më i tmerrshëm në historinë njerëzore. Gjakatar. Vrasës.
Përdhunues...". Ndonëse kishte ngulmonte të dinte më shumë për të, nuk
morri përgjigje më të plotë. Fjalët "gjakatar", "vrasës", "përdhunues",
nuk e ngopnin kërshërinë e tij. Si është e mundur që jeta e një njeriu të
cilit iu nënshtrua çdo qenie njerëzore të përmblidhej vetëm me një fjali
të vetme, i tha Verës së habitur, pa mos i sqaruar për për cilin njeri e
kishte fjalën. Kur ajo ngulmoi të dinte më shumë për njeriun, "jeta e të
cilit ishte përmbledhur vetëm me një fjali të vetme", Glauku kishte vuri
buzën në gaz dhe u largua, duke marrë misterin me vete.
Glauku asnjëherë nuk kishte qenë aq shumë kureshtar. Si rëndom atij i
bënin përshtypje vetëm gratë e bukura. Më parë se sa të bisedonte për
ngjarjet që ndodhnin gjatë ditës, ai preferonte t'i vardisej Verës dhe të
kërkonte nga ajo një natë, e cila për të ishte më e vlefshme se sa një
jetë e tërë e mbushur me biseda për gjëra të rëndomta për të cilat nuk ia
vlente të diskutohej fare.
Vera, e cila ishte një grua që ia kishte ënda t'i mundonte meshkujt, ia
lejonte Glaukut t'ia prekte gjinjtë e fortë apo t'ia lëshonte dorën mes
këmbëve, por kurrë nuk ia kishte falur as një natë të vetme. Vera që dinte
t'ia hudhte mjegullën mbi kokë Glaukut edhe kësaj rradhe kishte menduar të
sillej ashtu, mirëpo indiferenca e tij e kishte bërë kurreshtare. Ajo e
dinte se Glaukun e mundonte diçka, por buzëqeshja e tij nuk e jepte
përgjigjen e plotë, në këmbim të së cilës Vera do t'ia falte një natë aq
shumë të dëshiruar nga Glauku, i cili tashmë ishte në një botë krej
tjetër. Ishte në kërkim të një njeriu, jeta e të cilit përmblidhej vetëm
me një fjali.
Ç'është ky perandor i çuditshëm që i frikësohen edhe historianët, mendoi
dhe shtriu shikimin lart në tavan, ku iu duk se lexoi fjalët e
mbishkrimit. Ai nuk e dëgjoj as përshëndetjen e Verës, e cila tashmë bëhej
gati për të ikur pasi kishte përfunduar orari i punës. Glaukut nuk iu
kujtua se përshëndetja e saj ishte ofertë për një puthje. Vera hodhi
mantelin në krah dhe doli. Tek zbriste shkallëve iu kujtua se Glauku as e
kishte përshëndetur. U kthye sërish që ta paralajmëronte se orari i punës
kishte përfunduar dhe se ai tashmë duhej të ikte. Kur ajo hyri në zyrën e
tij ai vazhdonte të rinte ulur në kolltuk me shikim të drejtuar kah
tavani. U desht që ta trazonte disa herë mendjen e tij të mjegulluar që ai
të kthehej në këtë botë. Arsyetimi i tij për ta refuzuar ofertën e Verës
për ta shoqëruar nuk ishte bindës. Pasi iku Vera me puthjen që ia vodhi pa
e diktuar fare, Glauku u ngrit nga kolltuku, veshi pallton dhe doli. Gjëja
e parë që i ra ndër mend ishte ideja që të mos kalonte nga rruga që
shpiente srejt varrit të Perandorit, por një forcë e çuditshme e
padefinuar e tërhiqte drejt asaj fjalie që qarkullonte në kokën e tij,
ngjashëm si një refren kënge që përsëritet vazhdimisht kur gjilpëra e
magnetofonit nuk mund të kalojë në vijën tjetër të pllakës. Ishte hera e
parë që kishte kaluar nga ajo rrugë e cila e tërhiqte me një forcë të
çuditshme.
Sakaq iu kujtua Vera. Fytyra e saj e bukur. Trupi i saj i rregullt. Frika,
si rrëshirë e ftohtë iu derdh nëpër trup. Edhe ai ishte një nga qeniet
njerëzore që ndjente frikë nga Perandori X. Iu duk se ky perandor i
çuditshëm do ta thirrte në mbretërinë e vet që t'ia tregonte jetën e tij,
pa mos i dhënë mundësinë që të kthehej në dimensionet e kësaj bote t'ua
tregonte të vërtetën të tjerëve.
Çdo vendim tjetër pos atij që të kalonte nga varri i Perandorit, në të
cilin kishte një ndërhyrje bëhej i pavlefshëm.
Nga varri filloi të dilte tym dhe të formësohej një siluetë njeriu. Glauku
kurrë nuk kishte besuar në fantazma. Shekspirin, që e lexonte me aq ëndje
Vera, e pandehte si të sëmurë mental që kishte frikë nga fantazmat. Njeriu
përfundon aventurën e quajtur jetë ditën kur ia ndezin qirinjtë, i thoshte
Verës, pastaj fillon hiçi, asgjëja, harrimi. Jeta, i thoshte Glauku asaj,
është një ëndërr e gjatë që kurrë nuk arrijmë ta tregojmë sepse gjithnjë
jemi pjesë e saj. Ajo mund të tregohet vetëm në të qindtat e sekondës, aq
sa zgjat mundësia e njeriut për ta treguar jetën e vet në kufirin jetë -
vdekje. Edhe sikur të kishin kohë më shumë ne s'do të dëshironim ta
tregonim, i thoshte asaj, sepse do të na dukej punë e kotë.
Në raste të tilla çdo njeri do të ikte me të katra. Por në qenien e
Glaukut kërshëria për të ditur më shumë rreth Perandorit ishte më e madhe
se frika.
- Unë jam Perandori X. hija e të cilit tmerroi çdo qenie njerëzore. -
Ishte një zë kumbues.
Ç'perandor idiot, mendoi, si gjithë perandorët edhe ky ende nuk dëshiron
të hjekë dorë nga pushteti që ndërtohet duke i frikësuar njerëzit. Tashmë
këtë pushtet dëshiron që ta ndërtojë përmes fantazmës së vet, mendoi.
Fytyra e Perandorit X. që ishte formësuar kishte ngjyrë të kuqremtë.
Glaukut iu duk shumë i zakonshëm. Kishtë ca sy të vegjël të humbur në
zgavra. Hundë pak të shtypur, sikur t'i mungonte ashti. Rreth syve kishte
ca njolla të zeza. Sipas të gjitha gjasave, mendoi, ka pasur probleme me
tensionin e gjakut dhe sakaq iu shfaq fytyra e Verës dhe njollat e zeza
rreth syve që shënonin fillimin e ciklit menstrual.
- Vërtet nuk të bën përshtypje rishfaqja ime? - ishte një pyetje që më
tepër Glaukut iu duk si një thirrje për ta mëshiruar se sa një pyetje
perandori, pas së cilës si rëndom nuk pritet përgjigjja, por heshtja e
amshuar, harrimi, vdekja...
- E çuditshme! Si ka mundësi që me një pamje kaq të zakonshme të tmerrosh
njerëzit. - tha Glauku. Shikimi iu ngulit në rrasën e varrit ku lexoj
vetëm "nuk sundojnë". Mjegulla e lëshuar sipër varrit ia pamundësoj ta
lexonte fjalinë e plotë. Perandori e shikonte dhembshëm. Zëri i tij
kumbonte.
- Në fakt unë nuk e sundoja botën siç më pandehnin njerëzit, por ishin
njerëzit që më sundonin mua. Njerëzit kishin nevojë t'i përkuleshin
dikujt. Unë isha i zgjedhuri i tyre. Idhulli. Unë isha vetëm një aktor që
duhej të sillesha egër me ta. Sa më tepër që bëhesha i mëshirshëm ata
tmerroheshin e kjo do të thoshte se e kuptonin që unë aktroja, se nuk isha
idhulli. Kjo bindje e tyre mund të mposhtej vetëm përmes egërsisë. Me më
shumë vrasje dhe gjak. Dhe veproja ngase kisha frikë nga vdekja. Përmes
saj unë e ushqeja jetën time që e doja më shumë se sa një femër që nuk
pata kohë ta dashuroja, sepse më duheshte të vrisja, të vrisja... Gjithnjë
besoja se ky ceremonial do të ishte i përkohshëm. Se edhe unë do të mund
të çlirohesha nga sundimi i njerëzve, nga pushteti i tyre, nga roli që më
kishin caktuar. Kjo ishte tepër e vështirë. E pamundshme. Kishte vetëm një
zgjidhje: të ndërroja rolet. Ata të bëheshin perandorë, kurse unë sunduesi
i tyre. Por në këtë rast do të duhej të isha unë i vdekuri. E përse, përse
të vdisja kur kisha mundësi të jetoja duke u ushqyer me jetërat e tyre. A
nuk është jeta ime më e vlefshme se sa jetërat e shumë njerëzve të tjerë?
- Jo! - bërtiti Glauku. - Jo. Jeta e shumicës është më e vlefshme se sa
jeta e një njeriu sa do i përkryer të jetë ai.
- Edhe unë kështu kam menduar deri sa nuk u bëra perandor, mirëpo pastaj
gjithçka ndryshoi. Nga lartësia e fronit njerëzit të duken të vegjël, të
parëndësishëm, si të tillë ata ngjajnë në miza që nuk të dhimbsen kur i
shkel. Pastaj ata vet e dëshironin një gjë të këtillë. Po të dëshironin
diçka tjetër ata do ta kishin, por ja ata dëshiruan një perandor të egër
që do t'i vriste dhe po ai perandor vetëm egërsi u fali.
- Ti kishe mundësi të sundoje edhe pa mos vrarë!
-Unë e fillova me gjak, me vrasje, andaj ashtu edhe do ta përfundoja rolin
tim që ma caktuan njerëzit. Ata vet më zgjodhën. Andaj vet e dëshironin
gjakun dhe vdekjen e cila u shtri edhe mbi njerëz të tjerë që nuk e donin
këtë, por çdo shmangie nga roli ishte fund i jetës sime...
Glauku ishte shtangur. Sakaq i ishin kujtuar bisedat e nëpunësve të tjerë
që qeshnin me njerëzit që vriteshin gjersa ata lartë, në zyrat e tyre, ua
futnin duart nën këmisha nëpunëseve dhe ua shtërngonin gjinjtë. Sakaq iu
kujtua Vera, fytyra e saj e bukur, gjinjtë e saj të fortë. Iu kujtua edhe
Plutori i cili nuk kishte dashur t'i fliste për jetën e Perandorit X.
Tymi kishte filluar të ngjitej drejt qiellit. Gjithçka ishte përhumbur.
Fantazma kishte zbritur në varr apo ishte ngjitur në qiell së bashku me
tymin. Këto fjalë nuk ishin shënuar në asnjë libër historie. Në gurin e
varrit tani kishte një mbishkrim tjetër: "Këtu pushon X. që e kishin
sunduar njerëzit e kësaj bote..."
Vera kishte arritur. E shikonte e habitur Glaukun që nuk u ishte
përgjigjur thirrjeve të shumta të saj. Glauku e hetoi prezencën e Verës që
qante. Ndjeu një lehtësim nëpër trup. Kurrë më nuk do të kthehem në zyrën
time, i tha Verës, të cilës nuk harroi kësaj rradhë t'ia kërkonte natën e
cila shtrihej para tyre dhe i ftonte të bëheshin pjesë e saj.

Nonda Bulka - Fukaralleku....

-Neno!...
-Bir!
-Dua buke!
Mema hesht.
-Neno!
-Bir!
-Ngriva!
Mema psheretin.
-Neno!
-Bir!
-Me dhemb koka!
Mema s'pergjigjet.
S'ka buke, s'ka zjarr, s'ka te holla per doktor. Dhe djali psheretin. Mema s'pergjigjet. Psheretin edhe ajo ngadale. Djali nuk i degjon psheretimat e memes. Mema degjon tiktaket e zemres se te birit. Nje grua plake e rreckosur, me fytyren rrudha-rrudha, rri mbi koken e nje djali dhe veshtron me sy te zgurdulluar. S'guxon te qaje; ka frike mos ta zgjoje djalin qe porsa filloi te fleje. Rri dhe e veshtron. Dy lot helmi shkasin prej syve te neveritur. Ngadale, pa zhurme, mbeshtet doren e vet mbi ballin e djalit dhe djali zgjohet perseri.
-Neno!
-Biri i nenos.
-Dua buke!
Nena hesht.
-Neno!
-Xhani i nenos!
-Me ngrine kembet!
Nena psheretin.
Dhe djali fle perseri; dhe nena rri dhe e veshtron, dhe ngadale qan e psheretin. Ne heshtjen tragjike te nje nate dimri, ne oden pa drite luhet nje nga mijera tragjedite e jetes njerzore. Dhe cdo tragjedi eshte nje poeme e gjalle! Poema e shekullit njezet!
Nje meme; prane saj nje dhoge, kora e Shen Merise. Mema e veshtron koren e shenjte, i afrohet, e puth dhe kthehet prane djalit. NJe shkendije shprese shkelqen ne syte e saj.
Shen Maria hesht!
Qe nga larg, zhurma e muzikes se radios tingellon ne veshet e memes. Dhe djali fle, pa buke, pa zjarr, pa drite.
-Neno!
-Bir!
-S'jam mire!
-T'u befte nena, fli!
Dhe djali fle perseri. Dhe mema qendron si shtatore! Hedh syte tej e pertej, veshtron koren, veshtron djalin dhe psheretin thelle. Dhe djali fle! Mema i ve doren ne balle! Balli eshte i ftohte! Mema i trazon doren. Dora ka ngrire. Mema e puth ne buze. BUzet jane mbyllur perjete. Mema qan me ze, por djali nuk zgjohet. Dhe zerit te memes i pergjigjet heshtja e nates. Kora perkarshi veshtron dhe hesht. Nje trup i ngrire. Nje meme me sy pa lot. Nje nate dimri vdiq i biri i nje lypseje. S'u prish bota, as fukuaralleku s'mori fund.

Valbona Bozgo - Studenti...

Eduardi arriti të shohë përtej gjetheve të pjergullës, që kishte zaptuar më shumë se gjysmën pamore të dritares, duke larguar lehtë disa prej tyre, që si duar tekanjoze ia kishin zënë sytë. Nga shmangia e tyre përfituan sytë e një gruaje rreth të dyzetave, që fillimisht ndoqën lëvizjet e ngathëta të kërcellit lavjerrës, derisa u takuan me atë të banorit të ri.Vështrimit kureshtar dhe naiv të studentit, që si hedhjet e një karkaleci nuk qëndronin gjatë diku, iu përgjegj ai i një gruaje të mirëambjentuar. Buzëqeshjes së tij, që nga kati i dytë i ndërtesës së bukur, iu prezantua një shikim krenar e modest, që ia veshin vetes një pjesë e të varfërve, ku me nënshtrimin e vetëdijshëm ndaj fatit, pikasje një dozë të heshtur heroizmi, që përbënte mbase një nga kënaqësitë e pakta të jetës së tyre. Megjithë fizikun e lënë pas dore, vetulla të pahequra dhe një e treta e flokëve të thinjura, bishtin e gjatë të të cilave ajo e hidhte pas krahëve, si një insekt ngjitës të bezdisshëm, sa h!
erë që ky i afrohej gushës, tregonin për një grua të hijshme në të ritë e saj. U mëshoi rrobave në legenin me ujë të nxehtë e të sapunisur, të cilin e largonte herë me dhunë, si objekt të padëshirueshëm më dhe më pas e afronte sërish, duke i dhënë mundësinë e dobishmërisë, si për t’i kumtuar tjetrit se rutina ishte tashmë mjeti më i mirë i mosplagosjes.
Studenti, që rridhte nga një familje e kamur dhe kishte zënë me qira apartamentin nga dritarja e së cilës sodiste, duke mos gjetur agjë interesante për t’u marrë hë për hë, nuk u largua. Nga shtëpia e gruas doli një djalë dhjetëvjeçar me një deng rrobash në krah, që ia hodhi të ëmës pranë këmbëve. U rikthye për të mbledhur një palë pantallona dhe dy këmisha, që i kishin shkarë gjatë rrugës. Teshat që iu bashkuan rrobave të palara, ishin prej cohe të mirë dhe bënin kontrast me pantallonat e djalit të arnuara, jo tamam në gjysmëfryrjen mbi gjunjë, si topa të squllur nga përdorimi i gjatë, por pak më në anë, tregues i dashurisë që kishte ai për rolin e portierit.
E ëma diç i tha, duke i zgjatur një palë pantallona nga grumbulli i teshave ende të palara të klietëve të saj dhe djali u fut menjëherë në shtëpi. Ndërrimi që u bëri pantallonave, duke i zgjatur së ëmës të tijat për t’i larë, e tregonin një qesharak të dhimbsur, të futur në atë thes të stërmadh, që për të mos i rënë i kishte lidhur në mes me një lloj ushkuri. Fundin e tyre e kishte përthyer një pëllëmbë, aq sa të mos e preknin tokën. Zuri vend mbi një stol në anë të shtëpisë, duke soditur qiellin, shenjat atmosferike të të cilit do të përcaktonin kohëzgjatjen e tharjes së tyre, për të shpëtuar nga ai ndalim i detyruar, që kryhej për javë. Eduardi priti të shohë shenjat e para të padurimit e më pas të shpërthimit të djali nga mërzitja, por edhe ky, si e ëma, i qëndroi besnik pritjes.
Rutina t’a kalit apo t’a plas durimin?
Studenti mendoi të hidhte një vështrim në dritaren në anën tjetër të apartamentit, derisa t’i thaheshin pantallonat të voglit dhe gruaja të mbaronte larjen e teshave. Një det i qetë mbi të cilin qëndronin tri zogj me krahë hapur e të tendosura, aq sa mund të dyshoje në gjalljen e tyre, pamje,e cila do të përcaktohej si më e vlefshme për t’u soditur nga njeriu më i rëndomtë, nuk e entuziazmoi edhe aq. Në bregdet pa të shëtisnin dy plaka që mbanin njëra-tjetrën prej krahu, duke i vlerësuar hapat e shoqja-shoqes të hedhura me aq mundim, si një sakrificë jo të vogël, që pas kësaj u takonte një shlodhje e meritueshme. Ecja pothuaj drejtëvizore e tyre u shmang nga një tog guralecash, me të cilat luante një fëmijë i vogël, i cili dihaste me kënaqësinë që të jep mundimi i kryer për plotësimin e një dëshire. Të dy palët duke përfituar nga mosha, të parat nga persekutimi, që e kanë rëndom të moshuarit dhe i dyti nga llastimi, nuk hapën rrugë. Fitoi më i forti, duke i detyruarat të vje!
trat të zgjatnin itinerarin e kthimit.
Eduardi u mërzit shpejt me këtë pamje të zakonshme, pa fabul, të kundruar në sa e sa sallone mbi pikturat që fshihnin lakuriqësië e mureve. Kërkoi të risodiste pamjen e parë, si vazhdimin e një libri interesant, të ndërprerë nga nevoja të detyrueshme fiziologjike.
Gruaja dhe i biri ishin futur në shtëpi. Mbi telin e rrobave ishin të pathara ende, vetëm një palë pantallona burrash prej cohe të mirë. Dielli atë ditë ishte tepër i ngrohtë.
Këtë ritual studenti e kryente pothuaj çdo të dielë paradite,teksa ditët e javës mbusheshin me studime dhe përkushtime shoqërisë së re. Të dy palët e kishin miratuar praninë e njëri-tjetrit qetësisht, duke vazhduar natyrshëm jetën e tyre, pa i zgjeruar dëmtueshëm kufijtë e njohjes.
Një të diel nëntori, moti papritur u ftoh dhe Eduardi pa të dilte avull nga duart e mufatura prej ujit të nxehtë dhe me sapun të gruas, teksa nderte rrobat në telat e lidhura në trungjet e dy pemëve .Dhjetëvjeçari që priste tharjen e pantallonave u bë gati të futej në shtëpi për të shmangur të ftohtët. Befas, në atë çast, që edhe për vetë folësin ishte e papritur, ndoshta nga thyerja e zakonit që i vogli po i bënte së dielës, Eduardi pyeti:
Ke ftohtë?
Nënë e bir ngritën kokat të çuditur, që nga ajo qenie e kamur dhe e palëvizshme që prej disa javësh, doli ai zë i shqetësuar. Vështrimi i tyre, gati i një triumfuesi, që nuk u ngasën të flisnin para kundërshtarit, lëkundej midis mospërgjigjes, pra, mosdëgjimit, që ata e konsideronin si sjellje kalorsiake, duke ia kthyer armën dyluftuesit paqësor dhe një përgjigjeje të thatë e derëmbyllëse.
Studenti u hodh në një tjetër fushë komunikimi, ku refuzimi të mos klasifikohej në fitues dhe humbës.
Kam nevojë për larjen e teshave. Mund t’jua besoj juve?
Gruas i pëlqeu që tjetri iu drejtua si klient. I biri priti me lëvizjet e një portieri dhe buzëqeshje të vetëpërmbajtur qesen rrumbullake me teshat, që studenti ia hodhi nga dritarja.
Kaloi të sodiste në anën tjetër të apartamentit, duke e gjykuar disi fyese kundrimin e gruas tek lante ndërresat e tij. Det i kaltër me dallgë të forta që masturbonin bregut dhe riktheheshin pas si kodoshë të papërgjegjshëm. Edhe kjo pamje ishte e stërparë.
Në mbrëmje djali i solli teshat e thara. Tek pagohej pa shkarazi nga qoshja e dhomës tjetër me derë të hapur.
Do të rrish? e pyeti Eduardi.
Jo! Atje, zgjati gishtin në qoshe, ka qenë një zog i bukur brenda një kafazi.
Ç’u bë?
Iku bashkë me qiraxhinjtë.
Njiheshit me ta?
Pak. Ata vështronin gjithnjë nga deti. Juve nuk j’u pëlqen?
Pak! Po ty?
Deri para tri vjetësh, shumë. Tashmë,nuk e di!
Studenti priti qartësimin.
Atje, gishti i të voglit u ngrit mbi lartësinë ku mund të kishte qenë dikur kafazi me zogun, m’u mbyt babai. E zuri furtuna në det. Kishte barkë të vogël, akuzoi ai varfërinë.
Tjetri nuk i dha bakshish, që pas dëgjimit të kësaj historie do të ishte më stimuluese për t’u dhënë. E frenonte ajo krenaria këmbëngulëse, që dukej se e kishte shoqëruar gjithë jetën këtë familje. Sytë i shkuan tek anët e xhepave paksa të njoma të pantallonave të djalit. Nuk kishte pasur diell atë ditë dhe era kishte qenë e lagësht.
Faleminderit, i tha. Si të quajnë, para se tjetri të mbyllte derën.
Anton!
Faleminderit, Anton!
J’u lutem...
Eduard!
J’u lutem zoti Eduard, zuri vendin i vogli.
Të dielat pasuese u shtuan jo më shumë se me mirëmëngjesimin e të dy palëve. Përshëndetja ndarëse nuk kishte hyrë ende në përdorim, o për hershmërinë e saj, o për mos ndodhjen e të dyve ne vendet e njohura. Moti u ftoh dhe Antoni e vononte sjelljen e rrobave një ose dy ditë, sipas tekave të atmosferës. Rrinte pak në këmbë dhe kënaqej me atë pak bisedë që shkëmbente me studentin shpirtmirë.
Dy javë para Krishtlindjeve, ndërsa kryenin kuvendin e radhës, dhjetëvjeçari ia nguli me endje sytë, një anijeje të madhe e të bukur prej druri, bordi i së cilës ishte nbushur me kutizëza kubikëshe, zbukuruar me fjongo, imitim dhuratëzash, pikërisht në vendin ku qiraxhinjtë e dikurshëm kishin patur kafazin me zogun.
I duket më pak romantike dhe njerëzore, mendoi Eduardi. Fakti që ka zënë vendin e një kujtimi të bukur, e shton këtë.
Pas ikjes pikëllim-përmbajtëse të të voglit, studenin filluan ta torturonin hamendjet. Mos i ishte dukur sfiduese stolisja e anijes me dhuratat, kur ai s’ka veç një palë pantallona në konsumim e sipër dhe një palë këpucë që fusin ujë në majat e tyre?
Ndjenja përpëlitëse që shoqëron idealët mëshirues të shtresës së pasur, ndaj vuajtjeve të shtresës antipode, me brejtjen e përhershme të një vetëfajësie, qoftë kjo, edhe thjesht nga vëzhgimi i tyre, nuk e lëshoi edhe në ditët e pasme.
Një të dielë para Krishtëlindjeve vendosi t’ia dërgonte teshat gruas nga dera. Donte t’i lutej t’a lejonte atë, studentin, për t’i dhuruar një palë rroba të birit, në prag të festës së madhe. Për të shmangur refuzimin fyes të saj, do t’i shprehte natyrshëm traditën e familjes së tij, për të gëzuar me një dhuratë personin që ai do të dëshironte. E ndjente mohimin e saj tek do të hapte kanalin ekonomik midis këmbëve të të dyve. Një tjetër arsyetim i përdorshëm, mund të ishte thjesht simpatia që ushtronte ndaj djalit. Dhe po qe se ia blente teshat me kokë të vet, me siguri që e ëma do t’ia linte në dorë. Asnjë variant nuk i’u duk bindës. Vendosi të zbatonte të dytin, duke i mëshuar anës emocionale të shprehjes së tij.
Gruaja u çudit, por s’foli, kur e pa në derë. Imazhi i tij për të ngjasonte me një fotografi pasaporte, teksa pozonte gjithherë nga dritarja pjesën ballore të fytyrës me një pjesë të kraharorit dhe shpatullave. Iu duk më i shkurtër nga ç’mund t’a mendonte. Kjo e bënte pakëz më të afërt. Ia mori teshat dhe priti të dëgjonte me kureshtjen e njerëzve, të sigurtë që pas dëgjimit, u kërkohet të japin një përgjigje të menduar.
Mos më paragjykoni ju lutem, filloi të flasë studenti, ndërsa fjalët pasuese, më shumë se kërkesë-falëse, ishin thirrje për ndihmë, refuzimi i së cilës mund t’i sillte atë gjëmën të riut, që me siguri fshihej në atë fjalë të pakuptueshme “paragjykim”. Ata, nënë e bir, e donin studentin, prandaj, pa mundimin më të vogël, teksa besonte se nderi ishte i dyanshëm, pa borxhe për të dy palët, pranoi.
Në mbrëmjen e pas dy ditëve të tharje-rrobave, doli bashkë me vogëlushin për të blerë teshat. Eduardi ndjente kënaqësinë që të jepte fitorja e lehtë e zgjidhjes së një situate, pas mbivlerësimit të saj dhe Antoni me ndjenjën e përmbushjes së një detyrimi, që pas vdekjes së të atit ishte shtrirë drejtëvizorisht në kohë. U gëzua përmbajtshëm, teksa veshte këpucët, pantallonat dhe këmishëm, duke i paguar me një falenderim të ngrohtë,si një ditë e butë me diell të veshur.
Eduardi kishte pritur më shumë entuziazëm nga i vogli. Vërtetë që ai nuk i përkiste atij grupi filantropësh të pasurish, që kryenin bamirësi vetëm për t’u përdëllyer nga stërfalenderimet zalisëse të fukarenjve, por edhe kjo vetëpërmbajtje e gjithhershme dhe gjithkundshme...! T’a marrë djalli...!
Faleminderit, Eduard, e shtuan paksa dozën e kënaqësisë nënë e bir, ndërsa gruaja e hetonte, nëse kishte mbetur ndonjë gjurmë nga djalli i fshehur që kishte trazuar më parë studentin. Fytyra e tij ishte e qetë. Suksesi u sigurua edhe nga falenderimi që ai kreu. Të dy palët dukeshin se ishin barabar.
Të dielën e ardhshme, teksa tri ditë i ndanin nga festimi i Krishtlindjeve, pamjen ”pasaportë” të Eduardit në dritare, gruaja e mirëmëngjesoi mjaft ngrohtë. Midis shumë teshave të ndera në tel, dalloi rrobat që i kishte blerë Antonit. I veshur me të vjetrat, mbi një legen të vjetër e tek-tuk të çarë, të “salduar” me tul buke, pa një nga këpucët e vjetra të djalit, tek lundronte mbi një dërrasë, zbukuruar nga të tëra anët me vela e penjë.
Faleminderit, Eduard! brriti gëzueshëm Antoni, teksa hareja ia kishte zmadhuar tiparet, si dielli i orës dymbëdhjetë!

Nonda Bulka - Lypësi...

Më ndjek nga dita sa herë vete në shtëpi:
- Nëm një lek, zotni!
Është një djalë i vogël, shtatëvjeçar, i zi pisë nga fytyra, i thatë, i shkurtër, pa rroba, pa këpucë; si rron, as unë nuk e di. Sytë e tij janë pasqyrë e egër, e gjallë dhe e tmerrshme e fukarallëkut. Vuan nga uria, vuan nga të ftohtët, vuan nga çdo gjë. Por i ka mbetur aq fuqi, sa të thotë: - Nëm pak bukë!
Të mendohesh thellë, më e mira që mund t'i bësh, është ta helmosh. Se helmi është ilaçi i fukarallëkut.
E di që feja dhe ligji më helmojnë mua, po të bëj një vepër të tillë. Se njeriu s'ka të drejtë t'ia marrë jetën njeriut. Po a ka vallë njeriu të drejtë t'ia shtojë vuajtjet tjetrit? Se lypësi me lekun tim s'bën tjetër veçse shton ymrin, domethënë jetën, domethënë fukarallëkun. Mëshira private nuk e zgjidh kurrë problemin shoqëror.
Po le të kthehemi te historia e lypësit. Ditë për ditë më kërkonte diçka... Se ditë për ditë kishte nevojë barku i tij. Herë i jepja, herë jo.
Një ditë nuk e pashë të më dalë rrugës! Dy ditë, tri, katër. Thashë me vete: - Ç'u bë vallë? Dhe shkoi një muaj, shkuan dy, po lypësin s'e pashë më!
Më erdhi keq, doja të dija ç'u bë; se fytyra e tij ishte simpatike, me gjithë shëmtimin tmerrues, ku pasqyrohej uria dhe vdekja e ngadaltë. Jo, s'e pashë më! dhe m'u bë si ide fikse! - doja të dija ç'u bë.
Dhe u enda andej-këtej. Në çdo cep takoja nga një lypës të vogël, si ai (të gjithë lypësit ngjasin, se ngjyra e urisë nuk ndryshon), por s'ishte ai.
Shkuan qysh atëherë katër muaj.
Fillova ta harroja lypësin tim.
Sonte befas m'u kujtua. E ku ta dish! Ndoshta ka vdekur...
Gazeta s'mund ta përmendë emrin e tij. Vdiq ndoshta... ndoshta rron i sëmurë. Nuk e di. E ku ta marrësh vesh sa korr përditë drapri hyjnor!...

Shkurt 1936

Dritero Agolli - Pesha e Turpit...

1.
Hajrije Çeremi, me shami të zezë deri mbi vetulla dhe me cigare të trashë në dorë, rrinte pranë zjarrit e mërzitur. Dy cepat e shamisë së zezë i binin mbi supet e mëdha, si majat e krahëve të një zogu mbi një shkëmb të murrmë. Ajo kishte shtatë ditë që nuk fliste me njeri, veçse rrinte pranë oxhakut me cigare në mes dy gishtërinjve të zverdhur nga nikotina dhe me filxhanin e kafes në vatër. Nuk i besohej që djali më i dashur i saj, Sheme Çeremi, të kishte bërë një turp kaq të madh, turp që do të rëndonte tërë jetën mbi trarët e kësaj shtëpie. Ngaqë nuk i besohej, kishte dërguar njerëz në shtëpinë ku kishte ndenjur çastet e fundit kapedan Tahsin Haxhihajdari, që të merrnin vesh një për një se ç’kishte ndodhur. Këta njerëz ende nuk po ktheheshin dhe ajo priste pa lëvizur nga oxhaku me një si lëmsh të mbledhur në gjoks.
Kapedan Tahsin Haxhihajdari kishte qenë mik i ngushtë me burrin e saj të vrarë nga serbët mbi Dragobi. Shumë herë ajo e kishte pritur dhe përcjellë, ia kishte tharë rrobat dhe ia kishte qepur këmishën si vëllait të saj. Dhe kur një dimër u plagos me një plumb në gjoks, e mbajti gjashtë muaj në shtëpi, pa marrë vesh njeri. Atë dimër kapedan Tahsin Haxhihajdari kishte luftuar në Dragobi vetëm për vetëm me një serb. Serbit, tek luftonte, i kishin mbaruar fishekët dhe e kishte hedhur pushkën.
- Tani më vrave, kapedan Tahsin Haxhihajdari! - kishte thirrur ai në mes dëborës pas një pishe të vjetër.
- Nuk vras një njeri që i kanë mbaruar fishekët, - i ishte përgjigjur kapedan Tahsin Haxhihajdari nga ana tjetër dhe i kishte hedhur mbi dëborë dy krehër me fishekë.
Serbi e kishte marrë pushkën e hedhur dhe dyluftimi kishte vazhduar përsëri. Në të shtënën e pestë të dy kishin rënë përnjëherësh mbi dëborë: serbi i vrarë, kapedan Tahsin Haxhihajdari i plagosur rëndë. Atëherë e kishte marrë Hajrije Çeremi me tre djemtë e saj dhe ia kishte shëruar plagët në shtëpi.
Dhe tani Hajrije Çeremi kishte dëgjuar gjëmën më të madhe. I biri i saj, Shemja, i futur nga hasmët, i kishte zënë pritë dhe e kishte vrarë kapedan Tahsinin tek zbriste për në Valbonë. Kjo ishte një vrasje e blerë, siç thonë, prapa shkëmbenjve.
- Janë fjalë! S’është e vërtetë! - fliste me vete Hajrije Çeremi pranë zjarrit me kërcunj të trashë, duke pirë e vetmuar kafen e shtatë.
Dy njerëzit që kishte dërguar, erdhën kokulur dhe ajo e kuptoi se fjala e hapur ishte e vërtetë.
- E vërtetë? - pyeti ajo.
Të dy të dërguarit tundën kokat në heshtje. Atëherë Hajrije Çeremi thirri njërin nga djemtë e saj, Selimin e gjatë si bredh, me qeleshe të bardhë si gjysmë molle të papjekur.
- Të shkosh e të gjesh Shemen. T’i thuash që jam sëmurë. Të vini të dy… – urdhëroi ajo.

2.
Pas tri ditëve, Selimi e solli Shemen në shtëpi. Mjekra e parruar e tregonte të zbehtë dhe të dobët. Madje Hajrijes iu duk sikur i biri kishte filluar të kërrusej dhe të plakej para kohe.
- Qënke mirë! - tha ai, ndërsa e ëma i hodhi një vështrim të gjatë, të egër dhe të zymtë.
- Selim! - i tha djalit tjetër. - Shko e thirr Elezin!
Mbetën të dy vetëm për vetëm. Hajrije Çeremi ulur me cigare në mes dy gishtërinjve, Shemja më këmbë, i parruar, i zbehtë dhe i lodhur. Për një çast asnjeri nuk fliste. Dëgjoheshin vetëm frymëmarrjet dhe kërcitjet e zjarrit në oxhak.
- Jam mirë, the? - e prishi heshtjen e ëma.
- Selimi tha se ishe sëmurë! - foli me vështirësi Shemja.
E ëma psherëtiu.
- Të hapësh dy varre dhe të jesh mirë? - tha ajo.
Shemja u ul në gjunjë sikur të donte të dëgjonte më shkoqur fjalët e s’ëmës.
- Dy varre? - tha ai.
- Një për kapedan Tahsin Haxhihajdarin, mikun e kësaj shtëpie dhe një për Sheme Çeremin, djalin e këtij oxhaku… - tha Hajrije Çeremi.
Në fytyrën e të birit u duk një buzëqeshje e shtrembër. Donte të pyeste se ç’kuptim kishin fjalët e s’ëmës, por ndërkohë erdhën dy vëllezërit, Selimi dhe Elezi.
- Ngreu! - urdhëroi Hajrije Çeremi Shemen të ulur në gjunjë.
Të tre vëllezërit në këmbë, vështruan njëri-tjetrin. Selimi me Elezin mezi i hidhnin sytë në fytyrën e zbehtë të Shemes, në fytyrën si prej të sëmuri.
- Pushkën, Elez! - urdhëroi Hajrija.
Prapë nënë e bir mbetën vetëm. Në ballin e Shemes filluan të dilnin bulëza djerse. E ëma këtë edhe pa e parë, e ndiente. Shemja do të djersijë, mendonte ajo. Që i vogël djersinte shumë.
- Eh, dy varre! Pa pritur e kujtuar, dy varre! - psherëtiu ajo.
- Ç’thua?-– psherëtiu ai dhe u ul përsëri në gjunjë.
- Ngreu! - urdhëroi e ëma.
Erdhën të dy djemtë me pushkë. Hajrije Çeremi ende rrinte pas oxhakut dhe pinte kafen e njëmbëdhjetë.
- Selim, dhe ti Elez i vogël!.. - foli ajo dhe për një çast heshti.
Gjithë dhoma dukej sikur ishte pa frymë. Të tre djemtë druheshin të mbushnin kraharorët, si të kishin frikë se mos mbarohej ajri.
- Selim, dhe ti Elez i vogël! E dini se vëllai juaj, Shemja, ka vrarë kapedan Tahsin Haxhihajdarin, mikun e shtëpisë dhe të babait tuaj.
Të dy vetëm sa tundën kokat në heshtje.
- Ne do ta vrasim Shemen!.. - tha ajo.
Shemja u këput dhe ra në prehërin e s’ëmës. Qeleshja i shkau nga koka dhe flokët e tij prekën mjekrën e nënës. Ajo ndjeu erën e tyre, erën më të mirë dhe u gëlltit, se një lëng i nxehtë iu ngjit gjer në gojë. Por nuk lëvizi nga vendi. Rrinte drejt me vështrim nga muri i bardhë me kokën e të birit në prehër.
- Selim, merre këtë! - i tha djalit tjetër dhe ai e ngriti të vëllanë.
Hajrije Çeremi vuri duart në gjunjë dhe u ngrit me zor. Shtati i saj i lartë e mbushi odën. Dy cepat e shamisë dukeshin si dy krahët e një zogu të zi të madh gati për fluturim. Shkoi dhe ia hodhi krahun e trashë Elezit, që ishte zbehur dhe që dridhej i tëri.
- Je burrë, Elez! Burri nuk rritet lehtë! – tha ajo dhe u bëri me kokë të tre djemve të dilnin përjashta.

3.
Buzë përroit, nja dyqind metra larg shtëpisë, Hajrije Çeremi u bëri shenjë djemve të qëndronin. Pastaj i tha Shemes të shkonte pranë lisit me gungë, që nxinte mbi dëborën e porsarënë. Dy djemtë e tjerë, Selimi dhe Elezi i vogël, qëndronin pranë saj me pushkë në dorë.
- Për gjakun e kapedan Tahsin Haxhihajdarit! – tha ajo dhe ngriti dorën drejt Shemes.
Selimi me Elezin vështruan njëri-tjetrin me grykat e pushkëve të ulura mbi dëborë. E ëma përsëriti:
- Për gjakun e kapedan Tahsin Haxhihajdarit!..
Ndërkohë i biri i saj, Elezi i vogël, papritur e hodhi pushkën dhe ajo u fundos në dëborë. Mbeti vetëm një gjurmë e gjatë pushke. Pastaj mbuloi me të dy duart fytyrën dhe ia dha vrapit drejt shtëpisë, duke lëshuar ulërima pa kuptim. Hajrije Çeremi, për çudi, nuk ktheu kokën nga Elezi i vogël. Dukej sikur nuk kishte ndodhur asgjë, sikur të mos ishte fare një Elez. Ajo as djalit tjetër, Selimit, nuk ia hodhi vështrimin. Vetëm thirri me dorë e sy nga Shemja:
- Për gjakun e…
Atëherë Selimi ngriti pushkën. Mori shenjë mbi të vëllanë, Shemen. Pastaj e uli dhe ktheu kokën nga e ëma pa asnjë fjalë. E ëma nuk lëvizi nga vendi. Të tre qëndronin në heshtje: nëna, Selimi, Shemja. Nga larg vinin ulërimat e Elezit të vogël. Sakaq, Hajrije Çeremi hodhi një hap të gjatë mbi dëborë drejt Selimit. Pastaj shtriu dorën nga ai, duke i kërkuar pushkën. Selimi u drodh i tëri. Nofulla e tij e poshtme u shtrembërua dhe thirri:
- Joooo!
Kjo ishte një "jo" shpelle, nga ato që tremben lakuriqtë e natës, kur oshtijnë në faqet e guvës. Dhe pas "jo"-së plot llahtarë, Selimi i mori të gjitha vetë përsipër. Nuk donte t’ia linte barrën e rëndë nënës. E ngriti pushkën. Shënoi dhe u drodh kur i vëllai ra me kurriz mbi dëborë. Nga dora e madhe i shpëtoi pushka dhe i ra mbi dëborë, edhe ajo e vrarë. "U vra" – tha ai me vete. Dhe as vetë nuk e kuptoi se kush u vra, i vëllai apo pushka. Mandej ktheu krahët dhe iku duke u lëkundur mbi këmbët e gjata.
Hajrije Çeremi vazhdonte të qëndronte me vështrim nga Shemja i shtrirë në mes të dëborës. Pastaj ajo u ul mbi dëborën e butë fillikate. Zuri të dy faqet me duar dhe e përhumbur i hodhi sytë nga i biri i shtrirë. Era fërshëllente dhe ia ngrinte dy cepat e shamisë së zezë. Mbi fytyrën e verdhë të të birit përhapej hiri i dëborës.

(1984)